Αναλυτικό Πρόγραμμα: Θεωρητικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικοί προσανατολισμοί

ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ / 39 Έτσι τόσο οι επιστημονικές ακαδημαϊκές αναζητήσεις και οι ποικίλοι θεωρητικοί προβληματισμοί που αφορούν τον χώρο της εκπαίδευσης, ήδη από την αρχή του 20ού αιώνα και καθ’ όλη τη διάρκειά του, όσο και τα εκπαιδευτικά συστήματα που αναπτύχθηκαν κατά την ίδια περίοδο αποτε- λούσαν ουσιαστικά απάντηση, σε επίπεδο τουλάχιστον προθέσεων, στα αιτήματα του Διαφωτισμού. Η δημόσια, δηλαδή, μαζική και δημοκρατική εκπαίδευση ανταποκρινόταν στο πρόταγμα της ισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους και στην προσδοκία της απεριόριστης προόδου, της χειραφέ- τησης και της αυτονομίας τους. Το σχολείο με την παρεχόμενη επιστημο- νικά έγκυρη γνώση και κυρίως μεταδίδοντας τον ορθολογικό τρόπο σκέψης θα απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τον φόβο και την αυθεντία και θα τον ενδυνάμωνε, ώστε να αναλάβει υπεύθυνη δράση. Δύσκολα, πράγματι, θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε τη σημαντική συμβολή του νεωτερικού τρόπου σκέψης στην αναμόρφωση του εκπαιδευ- τικού συστήματος σε πιο ανθρώπινη και δημοκρατική προοπτική. Με κυ­ ρίαρχες τις νεωτερικές ιδέες της ισότητας, της ορθολογικής εκκοσμίκευ- σης και της προόδου το νεωτερικό σχολείο όχι μόνο αποδεσμευόταν από την περιοριστική θρησκευτική δογματικότητα και τον μεταφυσικό μυστικι- στικό έλεγχο, αλλά διαμόρφωνε και ανώτερους σκοπούς, που θα κινητο- ποιούσαν τον άνθρωπο ατομικά και συλλογικά, ενδυναμώνοντας την πίστη στις δυνατότητές του και στις προκύπτουσες προοπτικές ανάπτυξής του σε ποικίλα πεδία. Ωστόσο, και στον χώρο της εκπαίδευσης η νεωτερικότητα άρχισε να εμφανίζει σταδιακά κάποιες σοβαρές αντινομίες, απόρροια ίσως της ερ- γαλειοποίησης του Ορθού Λόγου και της αξιοποίησής του και στον εκπαι- δευτικό χώρο στο πλαίσιο άλλων μη εκπαιδευτικών σκοπιμοτήτων. Στα­ διακά, μάλιστα, το νεωτερικό σχολείο δέχτηκε σοβαρή κριτική τόσο για την ιδεολογική του στόχευση όσο και για τον ρόλο που προδιέγραψε για τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές.