Προβλήματα στον παράδεισο

48 / ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ δή μας επιτρέπουν να συλλάβουμε με ποιον τρόπο λειτουργεί η ιδεολογία στην καθαρότερη μορφή της στην υποτιθέμενη μεταϊδεολογική εποχή μας. Για να εντοπίζουμε τις αποκαλού- μενες ιδεολογικές στρεβλώσεις, θα πρέπει να προσέχουμε όχι μόνο όσα λέγονται, αλλά και την πολύπλοκη αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ό,τι λέγεται και ό,τι δεν λέγεται, καθώς αυτό που δεν λέγεται υπονοείται σε αυτό που λέγεται. Πίνουμε καφέ χω- ρίς κρέμα ή καφέ χωρίς γάλα; Υπάρχει ένα πολιτικό ισοδύναμο των παραπάνω. Σε ένα γνωστό ανέκδοτο από τη σοσιαλιστική Πολωνία κάποιος πελάτης μπαίνει σε ένα κατάστημα και ρωτά: «Πιθανόν δεν έχετε βούτυρο ή μήπως έχετε;». Η απάντηση είναι «Λυπόμαστε, αλλά είμαστε το κατάστημα που δεν έχει χαρτί τουαλέτας. Το απέναντι κατάστημα είναι εκείνο που δεν έχει βούτυρο!». Ας πάρουμε μια σκηνή στη σημερινή Βραζιλία, όπου στο καρναβάλι άνθρωποι όλων των προελεύσεων χορεύουν μαζί στους δρόμους απαλείφοντας στιγμιαία τις φυλετικές και ταξικές διαφορές τους. Όμως, όταν ένας άνεργος εργάτης χο- ρεύει ξεχνώντας τις ανησυχίες του για το πώς θα φροντίσει την οικογένειά του δεν είναι προφανώς το ίδιο με τον πλούσιο τρα- πεζίτη ο οποίος χαλαρώνει και νιώθει καλά που για μια φορά είναι με τον λαό ξεχνώντας σε αυτή την κατάσταση ότι αρνήθη- κε να δώσει δάνειο στον φτωχό εργάτη. Και οι δύο είναι στον δρόμο, αλλά ο εργάτης χορεύει χωρίς γάλα, ενώ ο τραπεζίτης χορεύει χωρίς κρέμα. Οι ετικέτες στα τρόφιμα αποτελούν ένα ακόμα εντυπωσιακό παράδειγμα που αναδεικνύει την απουσία ως καθοριστικό παράγοντα. Θυμηθείτε πόσο συχνά διαβάζουμε στη συσκευασία τροφίμων «χωρίς προσθήκη ζάχαρης» ή «χωρίς συντηρητικά», για να μην αναφέρουμε τα «χωρίς θερμίδες», «χωρίς λιπαρά» κ.λπ. , όπου το κρυμμένο πρόβλημα είναι ότι για κάθε «χωρίς» θα πρέπει να αποδεχτείτε (γνωρίζοντάς το ή όχι)