Προβλήματα στον παράδεισο

ΔΙΑΓΝΩΣΗ HORS D’OEUVRE? / 47 παράγεις καμιά υπεραξία!». «Αυτός είναι ο δεύτερος λόγος…». Τα πάντα καταλήγουν στο γεγονός ότι η καπιταλιστική παρα- γωγή ως σύνολο όχι μόνο χρειάζεται εργαζομένους, αλλά επί- σης γεννά τον «εφεδρικό στρατό» εκείνων που δεν μπορούν να βρουν δουλειά. Οι τελευταίοι δεν είναι απλώς έξω από την κυκλοφορία του κεφαλαίου, αλλά η κυκλοφορία του κεφαλαίου τούς παράγει ως μη απασχολούμενους. Υπάρχει ένα υπέροχο διαλεκτικό αστείο στην ταινία Νινότσκα του Lubitsch. Ο ήρωας πηγαίνει σε μια καφετέρια και παραγ- γέλνει καφέ χωρίς κρέμα και ο σερβιτόρος τού λέει: «Λυπάμαι, η κρέμα μάς τελείωσε. Μπορώ να σας φέρω καφέ χωρίς γάλα;». Και στις δύο περιπτώσεις ο πελάτης παίρνει σκέτο καφέ, όμως αυτός ο καφές συνοδεύεται κάθε φορά από διαφορετική άρ- νηση, καφές χωρίς κρέμα και καφές χωρίς γάλα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τη λογική της διαφορισιμότητας, στην οποία η ίδια η έλλειψη λειτουργεί ως θετικό γνώρισμα. Ένα παλιό γιου- γκοσλαβικό ανέκδοτο για κάποιο Μαυροβούνιο (στην πρώην Γιουγκοσλαβία οι άνθρωποι από το Μαυροβούνιο ήταν στιγμα- τισμένοι ως τεμπέληδες) αποδίδει πολύ ωραία αυτή την παρα- δοξότητα. Γιατί, όταν κάποιος Μαυροβούνιος πηγαίνει για ύπνο, βάζει δίπλα στο κρεβάτι του δύο ποτήρια, ένα γεμάτο και ένα άδειο; Επειδή είναι πολύ τεμπέλης για να σκεφτεί εκ των προ- τέρων αν θα διψάσει στη διάρκεια της νύχτας. Η ουσία αυτού του αστείου είναι ότι η απουσία θα πρέπει να καταγράφεται θετικά. Δεν αρκεί να έχει ένα ποτήρι γεμάτο νερό, επειδή, αν ο Μαυροβούνιος δεν διψάσει, απλώς θα το αγνοήσει. Το άδειο ποτήρι πρέπει να καταγράφει αυτό το αρνητικό γεγονός, δη- λαδή η μη ανάγκη για νερό πρέπει να υλοποιείται στο κενό του άδειου ποτηριού. Γιατί σπαταλάμε χρόνο με τέτοια διαλεκτικά ανέκδοτα; Επει-