Προβλήματα στον παράδεισο

46 / ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ανεργία αποτελεί μορφή εκμετάλλευσης. Εκμετάλλευση υφί- στανται όχι μόνο οι εργαζόμενοι που παράγουν υπεραξία την οποία ιδιοποιείται το κεφάλαιο, αλλά και εκείνοι τους οποίους δομικοί λόγοι εμποδίζουν να πιαστούν στην καπιταλιστική δίνη της εκμεταλλευόμενης μισθωτής εργασίας, καθώς και ολόκλη- ρες ζώνες και έθνη. Πώς μπορούμε λοιπόν να αναστοχαστού- με σχετικά με την έννοια της εκμετάλλευσης; Από αυτή την άποψη χρειάζεται μια ριζική αλλαγή. Με πραγματικά διαλεκτι- κό τρόπο η εκμετάλλευση περιλαμβάνει την ίδια την άρνησή της. Εκμεταλλευόμενοι δεν είναι μόνο όσοι παράγουν ή «δη- μιουργούν», αλλά (ακόμα περισσότερο) και όσοι είναι καταδι- κασμένοι να μη δημιουργούν. Αυτό μας οδηγεί στο γνωστό ανέκδοτο που λεγόταν την τελευταία δεκαετία της Σοβιετικής Ένωσης για τον Rabinovitch, εβραίο που ήθελε να μεταναστεύ- σει. Ο γραφειοκράτης στην υπηρεσία μετανάστευσης τον ρω- τά γιατί θέλει να μεταναστεύσει και ο Rabinovitch απαντά: «Υπάρχουν δύο λόγοι. Ο πρώτος είναι πως φοβάμαι ότι στη Σοβιετική Ένωση οι κομμουνιστές θα χάσουν την εξουσία και η νέα εξουσία θα ρίξει την ευθύνη για τα εγκλήματα των κομ- μουνιστών σε εμάς τους εβραίους, πως θα γίνουν ξανά αντιε­ βραϊκά πογκρόμ…». «Όμως αυτά είναι πέρα για πέρα ανοη­ σίες», τον διακόπτει ο γραφειοκράτης. «Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει στη Σοβιετική Ένωση, η εξουσία των κομμουνιστών θα διαρκέσει για πάντα!». «Λοιπόν, αυτός είναι ο δεύτερος λόγος» απαντά ήρεμα ο Rabinovitch. Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε έναν κρατικό γραφειοκράτη να ρωτά κάποιον εργάτη: «Γιατί νομίζεις ότι υφίστασαι εκμετάλλευση;» και τον εργάτη να απαντά «Για δύο λόγους. Πρώτο, όταν εργάζομαι, ο καπιταλιστής ιδιοποιείται την υπεραξία μου». «Όμως είσαι άνεργος, κανείς δεν ιδιοποιείται την υπεραξία σου, αφού δεν