Υλικός κόσμος

ΥΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 49 παρά ουσιαστικό. Ο Φίλιπ Άντερσον, που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1977, έγραψε δύο δεκαετίες αργότερα: «Το βαθύτερο και πιο ενδιαφέρον μυστήριο στη θεωρία της στερεής κατάστασης είναι μάλλον η θεωρία της φύσης του γυαλιού και της μετάβασης σε γυαλί». Το μυστήριο αυτό παραμένει ως τις μέρες μας. 10 Θα μπορούσε κανείς να πει κάτι παρόμοιο για μεγάλο μέρος του Υλικού Κόσμου μας. Το είδος μας έχει επέμβει και επηρεάσει το φυσι- κό του περιβάλλον περισσότερο από κάθε άλλο στην ιστορία, όμως εξακολουθεί να μην καταλαβαίνει τι συμβαίνει σε αυτό καθώς πειραμα- τίζεται μαζί του – καθώς καίει το ένα υλικό ή αναπλάθει το άλλο. Με τον ίδιο τρόπο που δεν κατανοούμε πλήρως τη φυσική του γυαλιού, δεν κατανοούμε πλήρως ούτε τι συμβαίνει στο τσιμέντο καθώς πήζει, ή τι συμβαίνει στην υψικάμινο όταν μετατρέπουμε τον χαλαζία σε με- ταλλικό πυρίτιο. Τα μυστήρια αφθονούν. Εντούτοις, το τελικό προϊόν, όσο μυστηριώδες κι αν είναι στα μάτια μας, ξεκινάει από τους κόκκους της άμμου. Μιλάμε συχνά για το ταλέ- ντο των τεχνιτών του Μουράνο που κατασκεύαζαν εξαιρετικό γυαλί, αλλά πολύ σπανιότερα για το γεγονός ότι η Βενετία βρισκόταν στην ιδανική τοποθεσία για να συγκεντρώσει τις πρώτες ύλες που χρειαζό- ταν για να φτιάξει το γυαλί της. Η άμμος ενίοτε προερχόταν από το Λίντο –μια κοντινή αμμουδιά– ή από άλλες τοποθεσίες στις ακτές της · το ανθρακικό νάτριο έφτανε με πλοία από την Αίγυπτο ή το Αλικάντε· το ξύλο για τις υψικαμίνους προερχόταν από τις ιταλικές Άλπεις · ο πηλός από τη Βιτσέντσα, το αλάτι από τη Δαλματία. Στην πορεία, οι τεχνίτες ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να καθαρίσουν ακόμα περισσό- τερο την άμμο, ψήνοντας και αλέθοντας χαλίκια χαλαζία –που τα έλε- γαν cogoli –, και τα καλύτερα προέρχονταν από την κοίτη του ποταμού Τιτσίνο, ο οποίος ρέει από τις ελβετικές Άλπεις προς τη βόρεια Ιταλία. Ο αλεσμένος χαλαζίας που προέκυπτε από τη διαδικασία αυτή αποτε- λούνταν κατά 98% από πυρίτιο. Χωρίς την άμμο αυτή, δεν θα είχε υπάρξει υαλουργία στη Βενετία, διότι ήταν σπανιότατη. Πράγμα που μας φέρνει στο εξής ερώτημα: πού βρίσκουμε τέτοια άμμο σήμερα; Ή, για να το θέσουμε κάπως διαφορετικά, πού μπορούμε να βρούμε τους τέλειους κόκκους; 11