Υλικός κόσμος

ΥΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 47 στην παραλία και, χωρίς να έχουν πουθενά αλλού να αποθέσουν τις χύτρες τους, τις ακούμπησαν πάνω στα τεμάχια του νάτρου. Κι όταν άναψαν τη φωτιά και τα κομμάτια του νάτρου θερμάνθηκαν, συνέβη κάτι απίστευτο. Γράφει ο Πλίνιος: «Όταν υποβλήθηκε στη δράση της φωτιάς, σε συνδυασμό με την άμμο της ακτής, είδαν να κυλούν διά- φανα ρυάκια ενός υγρού που μέχρι τότε ήταν άγνωστο: έτσι, λένε, ανακαλύφθηκε το γυαλί». 9 Δεν πρέπει να λάβουμε τη διήγηση αυτή πολύ στα σοβαρά. Στην πραγματικότητα, η υαλουργία είχε πιθανότατα ανακαλυφθεί ξανά και ξανά από αμέτρητες γενιές σε αμέτρητες περιστάσεις ανά τους αιώνες. Κάποιοι την αποδίδουν στους Σύριους, άλλοι στους Κινέζους, άλλοι πάλι στους Αιγύπτιους. Κάποιοι χρονολογούν την πρώτη εφεύρεση του γυαλιού στην εποχή της κεραμικής, πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Άλλοι την τοποθετούν σε κάποιο σημείο μεταξύ της τρίτης και της δεύ- τερης χιλιετίας προ Χριστού. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία του Πλί- νιου, είτε ήταν φανταστική είτε όχι, τονίζει το πιο σημαντικό μάθημα στη χημεία της υαλουργίας. Η δυσκολία στην κατασκευή του γυαλιού έγκειται στο γεγονός ότι το βασικό συστατικό της άμμου, το πυρίτιο (ή διοξείδιο του πυριτίου), λιώνει σε εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες –πάνω απ’ τους 1.700 βαθ- μούς Κελσίου–, πολύ μεγαλύτερες απ’ αυτές που μπορούμε να πετύ- χουμε με μια ανοιχτή φωτιά ή μια πρωτόγονη υψικάμινο. Αν όμως προσθέσουμε τη λεγόμενη «ροή» στο μείγμα, θα αναγκάσουμε το πυρί- τιο να λιώσει και να ρεύσει σε πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία. Με τη σωστή ροή, μάλιστα, δεν θα μειώσουμε μόνο τη θερμοκρασία στην οποία το πυρίτιο θα λιώσει, αλλά θα αφαιρέσουμε και τις ακαθαρσίες από το γυαλί, με αποτέλεσμα ένα καλύτερο τελικό προϊόν. Όσο κι αν η ιστορία του Πλίνιου ακούγεται σαν παραμύθι, κάποιες της λεπτομέρειες ηχούν αληθινές – αρχής γενομένης από την τοποθε- σία. Σύμφωνα με τη διήγησή του, όλα αυτά συνέβησαν κοντά στις εκ- βολές του ποταμού Να’αμάν. Σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει ότι οι κόκκοι της άμμου, εκεί που ο Να’αμάν εκβάλλει τα νερά του στον κόλ- πο της Χάιφα, έχουν περιεκτικότητα σε πυρίτιο που ξεπερνά το 80%, ενώ το υπόλοιπο αποτελείται κυρίως από θραύσματα κοχυλιών και