Στο σπίτι: Μια περιδιάβαση στην Ιστορία από δωμάτιο σε δωμάτιο

BILL BRYSON 36 σχεδόν σε κάθε μετρήσιμη κατηγορία. Ήταν το πλουσιότερο, το πιο καινοτόμο και το πιο επιτυχημένο έθνος της εποχής του – ένα έθνος στο οποίο ακόμα και οι κηπουροί γνώριζαν την καταξίωση. Ξαφνικά, για πρώτη φορά στα χρονικά, προστέθηκαν στις ζωές των ανθρώπων σχεδόν τα πάντα. Ο Καρλ Μαρξ, που ζούσε στο Λονδίνο, παρατηρούσε με απορία, και με ένα ίχνος αθέλητου θαυμασμού, πως στη Βρετανία πωλούνταν πεντακόσιοι διαφορετικοί τύποι σφυριού. Η δραστηριότητα ήταν η λέξη-κλειδί της εποχής. Οι σημερινοί Λονδρέζοι ζουν σε μια τρανή βικτοριανή πόλη· κατά κάποιο τρόπο, οι βικτοριανοί ζούσαν διά μέσου της. Μέσα σε δώδεκα χρόνια άνοιξαν οκτώ τερματι­ κοί σιδηροδρομικοί σταθμοί στο Λονδίνο. Η κλίμακα της αναστάτωσης –τα χαντάκια, τα τούνελ, οι λάσπες από τις εκσκαφές, ο συνωστισμός στα βαγόνια και τα υπόλοιπα οχήματα, ο καπνός, ο θόρυβος, η ακατα­ στασία– που προέκυψε από το παραγέμισμα της πόλης με σιδηροδρό­ μους, γέφυρες, υπονόμους, σταθμούς ανεφοδιασμού, σταθμούς ηλε­ κτροδότησης και όλα τα υπόλοιπα συνεπαγόταν πως το βικτοριανό Λονδίνο δεν ήταν απλώς η μεγαλύτερη πόλη στον κόσμο, αλλά η πιο φασαριόζικη, βρόμικη, πολυάσχολη, ομιχλώδης και ανασκαμμένη το­ ποθεσία που είχε υπάρξει ποτέ. Η απογραφή του 1851 έδειξε πως οι περισσότεροι Βρετανοί διέμε­ ναν πια στις πόλεις, όχι στην ύπαιθρο –πρώτη φορά που συνέβαινε κάτι τέτοιο οπουδήποτε στον κόσμο–, και η πιο χειροπιαστή συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν η ανεπανάληπτη συγκέντρωση ενός τεράστιου πλήθους ανθρώπων. Αυτοί πλέον δούλευαν μαζικά, μετακινούνταν μαζικά, πήγαιναν στο σχολείο, στη φυλακή ή στο νοσοκομείο μαζικά. Όταν έβγαιναν από την πόλη για να διασκεδάσουν, το έκαναν μαζικά, και πουθενά δεν πήγαιναν με περισσότερο ενθουσιασμό και ζέση απ’ ό,τι στο Κρίσταλ Πάλας. Αν το ίδιο το κτίριο αποτελούσε ένα θαύμα, αυτό ίσχυε και για τα όσα φιλοξενούσε μέσα του. Εκτίθεντο σχεδόν 100.000 αντικείμενα, μοιρασμένα σε περίπου 14.000 εκθέσεις. Στις καινοτομίες συγκαταλέ­ γονταν κι ένα μαχαίρι με 1.851 λεπίδες, έπιπλα σκαλισμένα από τερά­ στια κομμάτια κάρβουνου (απλώς και μόνο για να δείξουν πως μπο­ ρούσαν να το κάνουν), ένα τετράεδρο πιάνο για σπιτικά κουαρτέτα, ένα