Στο σπίτι: Μια περιδιάβαση στην Ιστορία από δωμάτιο σε δωμάτιο

BILL BRYSON 34 αναφέρεται καν. Σημείωσε την πτώση της Βαστίλης το 1789, αλλά αφιέρωσε περισσότερες γραμμές στο μενού του πρωινού του. Αναμε­ νόμενα, η τελευταία καταχώριση στο ημερολόγιό του είναι η περιγρα­ φή ενός γεύματος. Ο Γούντφορντ ήταν ένας αρκετά καλοσυνάτος άνθρωπος –μοίραζε κάθε τόσο τρόφιμα στους φτωχούς και ζούσε ενάρετα–, αλλά σε όλα τα χρόνια που καλύπτει το ημερολόγιό του δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι τον απασχόλησε έστω και μια στιγμή το περιεχόμενο των κηρυγμάτων του, ή ότι ένιωθε κάποια ιδιαίτερη στοργή για το ποίμνιό του, εκτός φυσικά αν τον καλούσαν για να του κάνουν το τραπέζι. Αν υποθέσου­ με πως δεν ήταν το αντιπροσωπευτικό δείγμα του μέσου ιερωμένου, τότε σίγουρα αποτελεί παράδειγμα των δυνατοτήτων που διέθετε ένας από αυτούς την εποχή εκείνη. Το πού κατατασσόταν ο κύριος Μάρσαμ μέσα σε όλα αυτά είναι δύσκολο να το πούμε με βεβαιότητα. Αν σκοπός της ζωής του ήταν να περάσει όσο το δυνατόν πιο απαρατήρητος από την ιστορία, τότε τα κατάφερε λαμπρά. Το 1851, ήταν είκοσι εννιά ετών και ανύπαντρος – και έτσι παρέμεινε για το υπόλοιπο της ζωής του. Η σπιτονοικοκυρά του, μια γυναίκα με το περίεργο όνομα Ελίζαμπεθ Ουόρμ, * έμεινε στην υπηρεσία του σχεδόν πενήντα χρόνια, μέχρι τον θάνατό της το 1899, άρα μπορούμε να υποθέσουμε πως τον έβρισκε αρκετά ευχάριστη πα­ ρέα, αλλά παραμένει άγνωστο αν αυτό ίσχυε και για τους υπόλοιπους. Υπάρχει όμως μια μικρή, ενθαρρυντική ένδειξη. Την τελευταία Κυ­ ριακή του Μαΐου του 1851, η Αγγλικανική Εκκλησία διενήργησε πα­ νεθνική έρευνα για να διαπιστώσει πόσοι άνθρωποι έδωσαν το παρών στη λειτουργία εκείνης της ημέρας. Τα αποτελέσματα ήταν σοκαριστικά. Πάνω από τους μισούς κατοίκους της Αγγλίας και της Ουαλίας δεν πήγαιναν ποτέ στην εκκλησία, και μόνο το 20% είχε παραστεί έστω και σε μία αγγλικανική τελετή. Όσο ικανοί κι αν ήταν οι άγγλοι κληρικοί στη δημιουργία μαθηματικών θεωρημάτων ή στη συγγραφή ισλανδικών λεξικών, ήταν ξεκάθαρο πως ο ρόλος που έπαιζαν στη ζωή των κοινο­ τήτων τους δεν ήταν πια τόσο σημαντικός όσο άλλοτε. Ευτυχώς, αυτό * Warm στο πρωτότυπο, δηλαδή «σκουλήκι». (Σ.τ.Μ.)