Στον δρόμο προς την ουτοπία - Η οικονομική ιστορία του 20ού αιώνα

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΥΤΟΠΙΑ 44 ρούσαν πια να αναπτυχθούν λογικά, συστηματικά κι επαγγελματικά· και κατόπιν να εφαρμοστούν εξίσου λογικά, συστηματικά κι επαγγελ- ματικά. Ήταν η ανάπτυξή τους το 1870 απαραίτητη και αναπόφευκτη; Μπο- ρούμε εύκολα να βρούμε πολλά πράγματα στην ιστορία που δεν ήταν τίποτε από τα δύο – κι έτσι είμαστε το αποτέλεσμα τόσο αυτών που συνέβησαν όσο κι αυτών που δεν συνέβησαν ποτέ. Η ιστορία είναι γεμάτη με τέτοιες «παραλίγο» περιπτώσεις. Να μια απ’ αυτές: Η Λίλιαν Κρος δεν σκουντάει τον δολοφόνο Τζουζέπε Ζανγκάρα με το τσαντάκι της στις 15 Φεβρουαρίου 1933, κι έτσι η σφαίρα του σφηνώνεται στον εγκέφαλο του εκλεγμένου προέδρου Φράνκλιν Ρούζβελτ αντί για τον πνεύμονα του δημάρχου του Σικάγου, Άντον Τσέρμακ· ο Ρούζβελτ πε- θαίνει, ο Τσέρμακ ζει – και η ιστορία της Αμερικής τα χρόνια της Με- γάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ’30 είναι πολύ διαφορετική. Η δημιουρ­ γία όμως του βιομηχανικού εργαστηρίου έρευνας δεν ήταν πράξη ενός μόνο ανθρώπου, ούτε καν μερικών. Χρειάστηκε η συνεργασία μεταξύ πολλών, που συχνά αντιμάχονταν ο ένας τον άλλο, επί πολλά χρόνια. Αναπόφευκτη; Όχι, αλλά, όταν έχουμε πολλούς ανθρώπους να συνερ- γάζονται σε βάθος χρόνου, η συγκεκριμένη έκβαση φαντάζει κάπως πιο πιθανή. Αισθανόμαστε πως η διαδικασία αυτή θα μπορούσε να είχε εξελιχτεί διαφορετικά, αλλά δεν μπορούμε εύκολα να συλλάβουμε τον διαφορε- τικό αυτό τρόπο, ή πόσες διαφορετικές πιθανές εκβάσεις μπορεί να προέκυπταν. Όπως παρατήρησε ο ιστορικός Άντον Χάους, σχεδόν κά- θε ράφτης θα μπορούσε να είχε εφεύρει την ιπτάμενη σαΐτα στα 5.000 χρόνια πριν από το 1773 και να είχε διευκολύνει απείρως τη ζωή του. Κανείς όμως δεν το έκανε πριν από τον Τζον Κέι, που δεν διέθετε κα- μιά τεχνογνωσία και κανένα προηγμένο υλικό, παρά μόνο, όπως με θαυμασμό περιγράφει ο Χάους, «δύο ξύλινα κουτιά από κάθε πλευρά για να στηρίζουν τη σαΐτα… [και] έναν σπάγγο, με ένα μικρό χερούλι που λεγόταν “picker”». Επομένως, προσέθεσε, «το καταπληκτικό με την καινοτομία του Κέι ήταν η απλότητά της». Το εργαστήριο έρευνας και η εταιρεία ήταν πολύ πιο περίπλοκα πράγματα σε σύγκριση με τη σαΐ­ τα, κι εύκολα θα μπορούσαν να έχουν ξεφύγει από το εύρος όσων συνέλαβε ο ανθρώπινος νους. 10