Στον δρόμο προς την ουτοπία - Η οικονομική ιστορία του 20ού αιώνα

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΥΤΟΠΙΑ 42 μηχανικής Επανάστασης– των υποκείμενων παραγόντων της οικονο- μικής ανάπτυξης, ο σημερινός κόσμος μάλλον θα θύμιζε ακόμη κάτι από ατμοπάνκ. Μπορεί το 2010 να έφτανε πράγματι τα επτά δισεκα- τομμύρια πληθυσμό, όπως και τα έφτασε. Ακόμα όμως και αν οι επι- νοήσεις διατηρούσαν τον μέσο παγκόσμιο ρυθμό του 1770-1870, η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων θα παρέμεναν λίγο πάνω από το τυπικό παγκόσμιο βιοτικό επίπεδο της περιόδου 1800-1870. Με τη σημερινή τεχνολογία και οργάνωση στα επίπεδα του 1910, το αερο- πλάνο μπορεί να ήταν μια τεχνολογική καινοτομία που ακόμη θα βρι- σκόταν στα σπάργανα, και το μεγαλύτερο πρόβλημα των αστικών με- ταφορών και της αστικής διαχείρισης θα παρέμενε η απομάκρυνση της κοπριάς των αλόγων. Δεν θα είχαμε το 9%, αλλά το 50% του πληθυσμού να ζει με 2 δολάρια τη μέρα, και το 90% να ζει με έως και 5. Το μέσο μέγεθος των αγροκτημάτων θα ήταν το ένα έκτο σε σχέση με το 1800, και μόνο η αφρόκρεμα των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων θα δι- έθετε αυτό που σήμερα περιγράφουμε ως βιοτικό επίπεδο της μεσαίας τάξης του παγκόσμιου βορρά. Βέβαια, τα πράγματα πήραν άλλη τροπή. Και η τροπή αυτή ήταν μια νέα επιτάχυνση του ρυθμού των καινοτομιών μετά το 1870: μία τρίτη τεκτονική μετατόπιση. Γύρω στο 1870, ο αναλογικός ρυθμός αύξησης των τεχνολογικών και οργανωτικών ικανοτήτων της ανθρωπότητας τετραπλασιάστηκε ξανά, για να φτάσει στο σημερινό επίπεδο του περίπου 2,1% τον χρό- νο. Αποκεί κι έπειτα, η τεχνολογία ξεπέρασε κατά πολύ την αύξηση του πληθυσμού. Κι αποκεί κι έπειτα, ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού στις πλουσιότερες κοινωνίες άρχισε να πατάει φρένο: οι άνθρωποι έγιναν τόσο πλούσιοι και μακροζώητοι ώστε ο περιορισμός της γεννη- τικότητας αποτέλεσε την προτιμότερη επιλογή. Η περίοδος από το 1870 έως το 1914 ήταν, από την προοπτική κάθε προηγούμενης εποχής, το «οικονομικό Ελ Ντοράντο», ή η «οικο- νομική ουτοπία», όπως την αποκάλεσε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, κοιτώ- ντας προς τα πίσω το 1919. 9 Ο κόσμος που προέκυψε το 1914 ήταν ένα περίεργο μείγμα μοντερ- νισμού και παλαιότητας. Η Βρετανία έκαψε 194 εκατομμύρια τόνους κάρβουνο το 1914. Η σημερινή συνολική κατανάλωση ενέργειας της