Στον δρόμο προς την ουτοπία - Η οικονομική ιστορία του 20ού αιώνα

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΥΤΟΠΙΑ 40 με διαβεβαιώνουν πως υπάρχουν εκεί έξω κι άλλοι κόσμοι σαν τον δικό μας, κόσμοι που δεν ακούμε, δεν βλέπουμε και δεν αγγίζουμε, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο μια ραδιοφωνική κεραία, συντονι- σμένη σε έναν σταθμό, δεν «πιάνει» κανέναν άλλο. Και τα όσα γνωρί- ζουμε για τον κόσμο μας με οδηγούν να πιστεύω ακράδαντα πως, στους περισσότερους αυτούς κόσμους, δεν υπήρξε ποτέ βρετανική Βιομηχα- νική Επανάσταση. Η αύξηση εκείνη θα είχε πιθανότατα καταλαγιάσει στο επίπεδο του 0,15% τον χρόνο, την περίοδο της Εμπορικής Επανά- στασης, ή στο μεσαιωνικό επίπεδο του 0,04% τον χρόνο. Αυτά φαντά- ζουν ως τα πιθανότερα σενάρια: κόσμοι με ημιμόνιμες αυτοκρατορίες της πυρίτιδας και παγκόσμιο εμπόριο με ιστιοφόρα. 6 Αλλά δεν είναι αυτός ο κόσμος μας. Κι ακόμα και στον κόσμο μας, δεν πιστεύω πως η Αυτοκρατορική-Εμπορική και η Βιομηχανική Επα- νάσταση υπήρξαν αποφασιστικές. Ας λάβουμε υπόψη μας πως ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των εφαρ- μοσμένων ανθρώπινων τεχνολογικών και οργανωτικών ικανοτήτων της τάξης του 0,45%, που χαρακτήρισε την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, θα απορροφάτο από μια παγκόσμια αύξηση του πληθυ- σμού κατά 0,9% τον χρόνο, ή μια τρίχα κάτω από το 25% ανά γενιά. Αντί τέσσερα μέσα ζευγάρια να αφήνουν οκτώ ζωντανούς απογόνους πίσω τους για να αναπαραχθούν, τα τέσσερα αυτά ζευγάρια θα έκαναν μαζί κάτι λιγότερο από δέκα απογόνους. Αλλά ακόμα και όταν οι άν- θρωποι είναι μόνο μετρίως χορτάτοι, η σεξουαλικότητά τους μπορεί, και πράγματι κατορθώνει, πολύ περισσότερα: οι βρετανικοί αποικιακοί πληθυσμοί στη Βόρεια Αμερική, στη δίχως κίτρινο πυρετό ζώνη βόρεια της γραμμής Μέισον-Ντίξον, τετραπλασιάζονταν με φυσική αύξηση κάθε εκατό χρόνια, και μάλιστα χωρίς κανένα από τα πλεονεκτήματα της σύγχρονης ιατρικής. Ας υποθέσουμε πως οι άνθρωποι είναι μεν καλοταϊσμένοι αλλά φτωχοί, έχουν να αντιμετωπίσουν υψηλή παιδική θνησιμότητα και θέλουν απελπισμένα να αποκτήσουν απογόνους που θα επιζήσουν, έτσι ώστε να τους φροντίσουν στα γηρατειά τους. Τέσ- σερα τέτοια ζευγάρια μπορούν εύκολα να κάνουν όχι δέκα παιδιά, αλλά δεκατέσσερα. Η αύξηση των ανθρώπινων τεχνολογικών ικανο- τήτων κατά 0,45% τον χρόνο δεν ήταν σε θέση ούτε μία πεντάλφα να σχεδιάσει για να ξορκίσει τον Διάβολο του Μάλθους. Κι έτσι, ο κόσμος