Που είμαστε και που πάμε;

ΠΟΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΙ ΠΟΥ ΠΑΜΕ; 36 ταλλάσσονται στον χρόνο; Το ερώτημα έχει ιστορική αλλά και πολιτική σημασία. Μέχρι σήμερα έχουν εμφανιστεί τέσσερις μεγάλες ιστορικές αφηγήσεις. Η πρώτη και ισχυρότερη προκύπτει μέσα από τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και παίρνει την ολοκληρωμένη της μορφή στο έργο του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου. Θα μπο- ρούσαμε να την αποκαλέσουμε «εθνική αφήγηση». Κεντρική της ιδέα η ιστορική συνέχεια του ελληνικού έθνους από την αρχαία Ελλάδα ως σήμερα. Η αφήγηση αυτή λειτούργησε ως πανίσχυρη ενοποιητική ουσία για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, αλλά και ως όραμα που καθόρισε τον πολιτικό προσανατολισμό της χώρας για δεκαετίες. Εμπότισε τη συνείδηση ολόκληρων γενεών μέσα από τη σχολική εκπαίδευση αλλά και διαμέσου εκατοντάδων εκλαϊκευτικών έργων, εγκυκλοπαιδειών κ.λπ. Είτε μας αρέσει είτε όχι, καμία ιστορική προσέγγιση (ή πολιτικό πρόγραμμα) δεν μπορεί να αποκτήσει την αποδοχή της κοινωνίας αν την παρα- βιάσει: ρωτήστε τον Νίκο Δήμου ή τη Μαρία Ρεπούση. Όπως όμως συμβαίνει στις περιπτώσεις αυτές, η καθολική της αναγνώ- ριση ουσιαστικά την έχει καταστήσει πολιτικά ουδέτερη. Η πιο φιλόδοξη και συστηματική προσπάθεια αμφισβήτησης της εθνικής αφήγησης έγινε με την άρθρωση μιας μαρξιστικής ιστορικής αφήγησης από διανοούμενους, όπως ο Γεώργιος Σκλη- ρός και ο Γιάννης Κορδάτος στις αρχές του 20ού αιώνα και ιδίως στο διάστημα του Μεσοπολέμου. Παρά τη φιλοδοξία του, το εγ- χείρημα αυτό απέτυχε, τόσο γιατί η εθνική αφήγηση είχε ήδη αποκτήσει ισχυρά κοινωνικά ερείσματα όσο και γιατί η μαρξιστι- κή αφήγηση δεν είχε σημείο επαφής με την αγροτική Ελλάδα των μικροϊδιοκτητών. Η απήχησή της υπήρξε βέβαια πολύ μεγαλύ- τερη στους διανοούμενους, και αυτό μάλλον εξηγεί την περίεργη,