Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες

ΜΟΙΡΑΊΕΣ ΣΥΜΜΑΧΊΕΣ 37 άμεσα (Μουσολίνι, Χίτλερ) ή έμμεσα (Τσάβες), και παρά τις ανησυχητικές ενδείξεις που υπήρχαν ως προς τις προθέσεις τους, δυνάμεις ή προσωπικότητες που πρωταγωνιστούσαν μέ­ χρι εκείνη τη στιγμή στην πολιτική σκηνή. Συνήθως η απροθυμία των έως τότε ηγεσιών να αναλάβουν τις πολιτικές ευθύνες που τους αναλογούν αποτελεί το πρώτο βήμα για την κατάλυση της δημοκρατίας και την εγκαθίδρυση αυταρχικών καθεστώτων. Αρκετά χρόνια μετά τη νίκη του Τσά­ βες στις προεδρικές εκλογές του 1998, ο Ραφαέλ Καλδέρα, μιλώντας για τα λάθη που του καταλόγιζαν, έλεγε: «Κανένας μας δεν πίστευε ότι ο κ. Τσάβες θα είχε ποτέ την παραμικρή πιθανότητα να εκλεγεί πρόεδρος». 14 Όπως άλλωστε και, μία μόλις μέρα αφότου ο Χίτλερ ανέλαβε καγκελάριος, ένας από τους συντηρητικούς πολιτικούς που είχαν συμβάλει στην άνο­ δό του στην εξουσία ομολογούσε: «Μόλις διέπραξα τη μεγα­ λύτερη ανοησία της ζωής μου· συμμάχησα με τον μεγαλύτερο δημαγωγό που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα». 15 Δεν έπεσαν όλες οι δημοκρατίες σε αυτή την παγίδα. Για πα­ ράδειγμα, χώρες όπως το Βέλγιο, η Μεγάλη Βρετανία, η Κόστα Ρίκα ή η Φινλανδία αντιμετώπισαν ανάλογη απειλή από δη­ μαγωγούς, αλλά κατάφεραν να τους κρατήσουν μακριά από την εξουσία. Πώς; Μια βολική απάντηση θα ήταν επειδή σε αυτές τις χώρες οι ψηφοφόροι έδειξαν μεγαλύτερη ωριμότητα. Ίσως, πράγματι, οι Βέλγοι ή οι Κοσταρικανοί να είναι πιο δημοκρά­ τες απ’ ό,τι οι Γερμανοί ή οι Ιταλοί. Στο κάτω κάτω, μας αρέσει να πιστεύουμε ότι η μοίρα μιας χώρας βρίσκεται στα χέρια του λαού της. Αν οι πολίτες εμφορούνται από δημοκρατικές αντι