Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες

ΠΩΣ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ 32 όφελος των «αντισυστημικών» ηγετών, οι οποίοι αποκτούν έτσι το κύρος και την αξιοπιστία που έχουν ανάγκη ώστε να διεκ­ δικήσουν με ευνοϊκούς για αυτούς όρους την εξουσία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 στην Ιταλία η παλαιά φιλελεύ­ θερη τάξη πραγμάτων έτριζε επικίνδυνα, εν μέσω γενικευμένης αμφισβήτησής της τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά. Ο Τζολίτι, για πέμπτη φορά πρωθυπουργός στη μακρά σταδιο­ δρομία του, βλέποντας την αδυναμία του υπάρχοντος Κοινο­ βουλίου να στηρίξει μια ισχυρή και βιώσιμη κυβέρνηση, παρά την αντίθετη γνώμη αρκετών συμβούλων του, προκήρυξε πρόωρες εκλογές για τον Μάιο του 1921. Προσπαθώντας να ελέγξει αλλά και να «ξεδοντιάσει» το ανερχόμενο φασιστικό κίνημα, ο ηλικιωμένος Τζολίτι πρότεινε στον Μουσολίνι να συμμετάσχει σε έναν συνασπισμό όλων των «αστικών κομμά­ των», μαζί με τους εθνικιστές και τους φιλελεύθερους. 7 Το σχή­ μα αυτό κάθε άλλο παρά επιτυχία είχε στις εκλογές: Πήρε λι­ γότερο από το 20% των ψήφων και ο Τζολίτι υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Κατά τα άλλα όμως, ωφελημένος της υπόθεσης αποδείχθηκε ο Μουσολίνι, ο οποίος απέκτησε όλα εκείνα τα πιστοποιητικά κύρους και νομιμότητας που είχε ανάγκη, ώστε το κίνημά του να πάψει να αντιμετωπίζεται ως περιθωριακό και με βίαια χαρακτηριστικά, και επομένως να θεωρείται ικα­ νός να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Αυτού του είδους οι «μοιραίες συμμαχίες» δεν υπήρξαν, τε­ λικά, φαινόμενο που παρατηρήθηκε μόνο στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Ο ρόλος τους αποδείχθηκε κρίσιμος και σε πε­ ριπτώσεις όπως αυτή του Ούγκο Τσάβες. Η Βενεζουέλα ήταν υπερήφανη για το ότι από το 1958 και έπειτα είχε γνωρίσει μόνο δημοκρατικές κυβερνήσεις, χωρίς δικτατορικές εκτροπές