Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες

ΠΩΣ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ 30 Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, διόριζε πλέον τον καγκελάριο της χώρας χωρίς καν αυτός να έχει πάντα την απαραίτητη κοινο­ βουλευτική πλειοψηφία. Οι προσπάθειες αυτών των ανίσχυ­ ρων διαδοχικών κυβερνήσεων όσο και του προέδρου Χίντεν­ μπουργκ να περιορίσουν τη δυναμική δράση των δύο άκρων, Κομμουνιστών και Ναζί, θα αποδεικνύονταν ανεπαρκείς και εντέλει άκαρπες. Έτσι, ο Χάινριχ Μπρύνινγκ, οικονομολόγος με κύρος και στέλεχος του κόμματος του Κέντρου (αργότερα θα κατέφευγε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου και θα δίδασκε στο Χάρβαρντ), προσπάθησε χωρίς επιτυχία να ανατάξει τη γερμανική οικονομία. Η παραμονή του Μπρύνινγκ στο αξίω­ μα του καγκελάριου (1930-32) δεν είχε τα αναμενόμενα απο­ τελέσματα, κι έτσι ο Χίντενμπουργκ όρισε καγκελάριο τον Φραντς φον Πάπεν, γόνο παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας, και εν συνεχεία, μετά τον Ιούνιο του 1932, τον πρώην υπουρ­ γό Άμυνας, στρατηγό Κουρτ φον Σλάιχερ, φίλο αλλά και πολι­ τικό αντίζηλο του Φον Πάπεν. Ωστόσο, χωρίς κοινοβουλευτι­ κή πλειοψηφία, αυτές οι εφήμερες κυβερνήσεις φαινόταν πολύ δύσκολο να βγάλουν τη χώρα από το οικονομικό και πολιτικό αδιέξοδο. Έτσι, στα τέλη Ιανουαρίου του 1933, ποικίλοι –και συχνά ανταγωνιστικοί μεταξύ τους– συντηρητικοί κύκλοι και εκπρό­ σωποι του οικονομικού, πολιτικού και στρατιωτικού κατεστη­ μένου συμφώνησαν να αναλάβει καγκελάριος ο Χίτλερ. Μπο­ ρεί κατά βάθος όλοι αυτοί να περιφρονούσαν τον ηγέτη των Εθνικοσοσιαλιστών, αλλά γνώριζαν πολύ καλά πως είχε διόλου ευκαταφρόνητη μαζική υποστήριξη. Και κυρίως, βέβαια, πί­ στευαν ότι θα μπορούσαν να τον ελέγχουν. Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Φον Πάπεν, ένας από τους