Μπροστά σε αλλότριο ρόπτρο

| 17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σχέση μου με τα βιβλία υπήρξε ανέκαθεν ερωτική. Κρατώντας ένα βιβλίο στα χέρια, η αφή είναι εκείνη που παίζει τον πρώτο ρόλο. Ακολουθεί η όσφρηση. Συνηθίζω πάντοτε να μυρίζω τα βιβλία, ακόμη κι όταν δεν είναι φρεσκοτυπωμένα. Μετά, στέκομαι με δέος μπροστά στο ρόπτρο της πόρτας τους. Και μόλις το χτυ- πήσω και το βιβλίο ανοίξει, εισέρχομαι ανυπόμονος και περίεργος στις σελίδες του, βυθίζομαι στις λέξεις του, αντλώ την ηδονή, ή και όχι, από αυτή τη συν-ουσία. Και κάποιες φορές, αισθάνομαι την ανάγκη να μιλήσω για τον δεσμό που δημιουργεί η συναναστροφή μου μαζί τους. Ηκριτικήκαι τοδοκίμιοείναι ασφαλώςυπόθεση των κριτικών και τωνδοκιμιογράφων. Ωστόσο, ενδιαφέρει συχνά και τους λογοτέχνες, ειδικά τους ποιητές. Παραθέτω ενδεικτικά, μένοντας στην εγχώρια παραγωγή, τις Δοκιμές του Σεφέρη και τα Ανοιχτά χαρτιά του Ελύτη. Τι είναι όμως εκείνο που κάνει έναν λογοτέχνη, έναν ποιητή, που δεν είναι επαγγελματίας κριτικός, να ασχοληθεί με την κριτική; Να προσπαθήσει δηλαδή να διερευνήσει, εκτιμήσει και αποτιμήσει την αξία (ή απαξία) ενός δημιουργήματος και του δημιουργού του, αποτυπώνοντας την αισθητική ένταση του κειμένου; Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν είναι του παρόντος να τους διεξέλθουμε. Θα αναφέρω μόνο την αγάπη που μπορεί να γεννηθεί από την ανάγνωση ενός βιβλίου ή και όλου του έργου κάποιου συγγραφέα και την ανάγκη να αναδειχθούν οι βαθύτερες συνιστώσες του κειμενικού corpus, με τη χρήση συγκεκριμένου φακού και την επιλογή ορισμένης οπτικής γωνίας αλλά και σωστής εστίασης. Το γραπτό που προκύπτει, παράλληλο του πρωτογενούς, όταν φθάνει σε υψηλό επίπεδο, λειτουργεί κι εκείνο δημιουργικά, προ­ βάλλοντας τα χαρακτηριστικά του κρινόμενου αντικειμένου με παρατηρήσεις και θεωρητικέςαποτιμήσεις. Από τιςδιάφορες κριτικέςθεωρίες ενστερνίζομαι περισσότερο την ιμπρεσιονιστική κριτική (impressionistic criticism), επιχειρώντας να αναπαραστή- σωμελέξεις τηναίσθησηπουαποκόμισααπόέναέργοκαι ναεκφράσωτηνανταπόκριση, την «εντύπωση» (impression) που μου προκάλεσε. Και δεν ξεχνώ βεβαίως τον Rilke: « … κάθε είδους κριτική βλέψη είναι κάτι τόσο ξένο από μένα … Η κριτική είναι το χειρότερο μέσο για ν’ αγγίξεις ένα έργο τέχνης: καταντάει πάντα σε πετυχημένες, λίγο ή πολύ, παρανοήσεις. Δε μπορούμε όλα να τα συλλάβουμε και να τα εκφράσουμε −όσο κι αν θέλουν πολλοί να μας πείσουν για το αντίθετο. Τα περισσότερα απ’ όσα μας συμβαίνουν, δε μπορούμε να τα εκφράσουμε, ξετυλίγονται μέσα σε μια σφαίρα, που ποτέ καμιά λέξη δεν την καταπάτησε. Κι απ’ όλα πιο αδύνατο είναι να εκφράσουμε τα έργα της τέχνης, τις μυστηριακές αυτές υπάρξεις, που η ζωή τους δε γνωρίζει τέλος, καθώς πορεύεται πλάι στη δική μας, την περαστική, την πρόσκαιρη ζωή.» 1 1 Rainer Maria Rilke, Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή . Μετάφραση Μάριου Πλωρίτη, Ίκαρος 1978, σελ. 15-16.