Μελετώντας και διδάσκοντας την Ελληνική Επανάσταση στο σύγχρονο σχολείο

20 / ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ φεύγει από τα στενά θεολογικά πλαίσια και αναδεικνύει τον συναισθηματικό κόσμο των Οθωμανών μουσουλμάνων της πρώιμης νεότερης περιόδου, τα υπαρ- ξιακά τους ερωτήματα, τη σχέση με τον χρόνο και τον έρωτα. Και ομολογώ ότι ήταν –και εν πολλοίς συνεχίζει να είναι– ευκολότερο να αναδείξεις στη διδα- σκαλία τις οθωμανικές πολιτικές που είχαν ουδέτερο ή και θετικό αντίκτυπο στους πληθυσμούς (π.χ. οι πολιτικές «επιείκειας» [istimalet], η ευελιξία στην οργάνωση των τοπικών κοινοτήτων, ο δικαιικός πλουραλισμός) παρά να πείσεις τους ακροατές σου ότι οι Οθωμανοί Τούρκοι δεν ήταν «βάρβαροι», ότι εκπρο- σωπούσαν κάτι περισσότερο από μια κατακτητική μηχανή και ότι στις –ουκ ολίγες– ιδιωτικές και βακουφικές βιβλιοθήκες μπορούσε κανείς να βρει ποίηση, χρονικά, νομικές και ιατρικές πραγματείες και όχι μόνο αντίτυπα του Κορανίου. Εξυπακούεται ότι η δυσκολία αυτή εντείνεται από την απουσία μεταφράσεων στην ελληνική γλώσσα έργων που αναφέρονται στον εσωτερικό κόσμο και τις διανοητικές ανησυχίες των Οθωμανών μουσουλμάνων, αλλά και από την ενα- σχόληση έως τώρα των ιστορικών της αυτοκρατορίας μόνο με αρχειακό υλικό που αναδείκνυε τις κρατικές πολιτικές και τις σχέσεις των υπηκόων με την εξουσία. Φτάνει όμως να μεταφράσουμε π.χ. ποίηση ή περισσότερα οθωμανικά χειρόγραφα, προσπαθώντας να αναδείξουμε μορφές της ατομικότητας στο οθωμανικό περιβάλλον; Θα έλεγα ότι δεν αρκεί, αλλά και δεν πρέπει να ανα- σταλεί η προσπάθεια. Από την άλλη, ο βαθμός του ενδιαφέροντος για την οθω- μανική ιστορία εξαρτιόταν πάντα από την εκάστοτε πολιτική συγκυρία κι αυτό πρέπει να το έχουμε υπόψη όσον αφορά τον βαθμό δεκτικότητας των φοιτητών και, γενικότερα, του ενδιαφερόμενου κοινού στην παρουσίαση ζητημάτων οθω- μανικής ιστορίας. Τις τελευταίες δεκαετίες οι οθωμανικές σπουδές έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερα και πλέον βρισκόμαστε στην τρίτη γενιά Ελλήνων οθωμανολόγων που διδάχτη- καν σε ελληνικά πανεπιστήμια. Δεν προκαλεί επομένως έκπληξη ότι στις ακα- δημαϊκές εκδηλώσεις με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης αναζητείται ο λόγος των Οθωμανών και ο βαθμός επιρροής της επανάστασης στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην αυτο- κρατορία. Τολμώ να ισχυριστώ ότι και σε αυτό το θέμα το Τμήμα Ιστορίας πρωτοπόρησε, όταν τη δεκαετία του 2000 ο συνάδελφος Πέτρος Πιζάνιας ορ- γάνωσε συνέδριο για την Ελληνική Επανάσταση, εντάσσοντας την οθωμανική οπτική στις θεματικές.