Μάρξ και μαρξισμός

ΠΟΛΛΟΊ ΜΑΡΞ 9 κριτική του σταλινισμού, κάτι που μπορεί να απαλλάξει τον Μαρξ από το στίγμα του ολοκληρωτισμού. Το 1968 πια αυτό θεωρούνταν ευρέως, έξω βέβαια από το κομμουνιστικό μπλοκ, ως το βασικό έργο του Μαρξ και στις μέρες μας το αντιμετωπί- ζουμε συχνά ως δεύτερο τη τάξει μετά το Κεφάλαιο . Παραμένει ωστόσο το ερώτημα αν το εγκατέλειψε ως ανεπαρκές ή παρω- χημένο. Το να καταλάβουμε τι «πραγματικά εννοούσε» ο Μαρξ ήταν πάντα συνάρτηση των καιρών, αλλά και των διαθέσιμων κει- μένων. Αντιστοίχως έχουν πολλαπλασιαστεί και οι ερμηνείες. Ράφια ολόκληρα με βιβλία για τον Μαρξ δελεάζουν, ικετεύουν, υποτιμούν και εκφοβίζουν τον πιθανό αναγνώστη. Αν ξεσκο- νίσουμε αυτούς τους τόμους, γρήγορα θα ανακαλύψουμε ότι δεν υπάρχει ένας Μαρξ, δεν υπάρχει ένας μαρξισμός: υπάρ- χουν πολλοί. Σε ένα ευρύ φάσμα περίπλοκων ζητημάτων η προτίμηση της μιας θεώρησης από τις υπόλοιπες είναι σίγου- ρο ότι θα προκαλέσει διαμάχες. Έχει αποδειχτεί όμως ιστορι- κά ότι κάποιες αναγνώσεις ήταν πιο επιδραστικές από άλλες, κυρίως επειδή δίνουν απάντηση σε περισσότερες από τις ερω- τήσεις μας. Οι ύστεροι αναγνώστες έχουν την τάση να ρωτούν: Γιατί ήταν τόσο επιτυχημένος ο Μαρξ ως στοχαστής; Είχε μή- πως κάποιο «σύστημα» και, αν είχε, τι το συγκροτεί; Μας οδη- γεί οΜαρξ στονΛένιν; Στον Στάλιν; Στον ρεβιζιονιστή Έντουαρντ Μπερνστάιν ή στον «αποστάτη» Καρλ Κάουτσκι; Είναι ακόμα επίκαιρη η θεωρία του Μαρξ περί αλλοτρίωσης; Ήταν μήπως ο Μαρξ οικονομικός ντετερμινιστής; Όντως θεωρούσε ανα- πόφευκτο το τέλος του καπιταλισμού; Είναι η τάξη η πιο ση- μαντική κατηγορία κοινωνικής ανάλυσης; Αρνήθηκε ο Μαρξ να δώσει ρόλο στα άτομα μέσα στην Ιστορία; Ήταν δημοκρά-