Μάρξ και μαρξισμός

MAΡΞ 24 ο Χέγκελ στις διαλέξεις του παράφραζε τον Σμιθ λέγοντας ότι «με την ίδια αναλογία που αυξάνεται ο αριθμός των προϊόντων που παράγονται, πέφτει και η αξία της εργασίας· η εργασία απονεκρώνεται, γίνεται μηχανική δουλειά, η δεξιότητα του εργάτη περιορίζεται στο ελάχιστο και η συνείδηση του εργο- στασιακού εργάτη φθίνει μέχρι να χαθεί και η τελευταία της ικμάδα». «Τα εργοστάσια και τα εργαστήρια», πρόσθετε, «στη- ρίζουν την ύπαρξή τους στη δυστυχία μιας τάξης». 12 Αν αυτή η τάξη αυξανόταν επαρκώς, σίγουρα θα μπορούσε να απειλή- σει οποιαδήποτε υπόθεση ότι πεπρωμένο της ανθρωπότητας είναι η αυξανόμενη ελευθερία. Ο Χέγκελ όντως ανησυχούσε για τη συγκεκριμένη προοπτι- κή. Δεν μπορεί όμως να κατηγορηθεί ότι απέτυχε να προβλέψει τη μελλοντική πορεία του καπιταλισμού. Η καθολική και εκρη- κτική φύση του συστήματος των εργοστασίων δεν ήταν ακόμα προφανής. Μερικοί πίστευαν ότι ίσως περιοριζόταν στη Βρε- τανία, το «εργαστήριο του κόσμου». Ο Χέγκελ επίσης θεωρούσε την ανισότητα του πλούτου «απολύτως απαραίτητη». Η εργασία μπορεί να γίνει «πιο μηχανική, ανιαρή, άθυμη». Αυτό όμως ήταν το τίμημα της προόδου. 13 Η κλασική Αθήνα είχε εξάλλου βασιστεί στη δουλεία και το σύγχρονο σύστημα ήταν ασφαλώς λιγότερο καταπιεστικό. Υπήρχε ακόμα ο κίνδυνος να επανα- στατήσει ο όχλος. Όμως εν προκειμένω δεν υπήρχε θέμα αμ- φισβήτησης του δικαιώματος στην ιδιοκτησία. Ο Χέγκελ το θεωρούσε ιερό, απόγονο της οικειοποίησης. Και πράγματι ήταν η ίδια η «ενσάρκωση της προσωπικότητας», «η πρώτη ενσάρ- κωση της ελευθερίας». Η σύγχρονη συνείδηση του εαυτού απε- λευθερώθηκε από τις πρότερες θρησκευτικές και προσωπικές υποχρεώσεις και επικεντρώθηκε αντίθετα στις αντικειμενικές