Μάρξ και μαρξισμός

Ο ΝΕΑΡΌΣ ΚΑΡΛ 21 αυτοσυνειδησία της ανθρωπότητας, σε μια πρόοδο από το κα- τώτερο στο ανώτερο. Λίγοι σύγχρονοι αναγνώστες μπορούν να κατανοήσουν αυτό το σχέδιο με τους αφηρημένους όρους του. Αν όμως δού- με τον Νου ως μεταφορά για την προοδευτική ανθρώπινη ανά- πτυξη και ως περιγραφή μιας εμπειρικά επιβεβαιώσιμης επι- θυμίας για ελευθερία που εκφράζεται μέσω πραγματικών κοι- νωνικών θεσμών και σχέσεων, η θεωρία βγάζει περισσότερο νόημα. Ο στόχος του Χέγκελ, γράφει ο Τσαρλς Τέιλορ, ήταν επομένως να ορίσει «μια συνολική, ενοποιημένη ζωή στην οποία ο άνθρωπος ήταν ένα με τον εαυτό του και οι άνθρωποι ήταν ένα με όλους τους άλλους στην κοινωνία». 6 Δεν ήταν και μικρή αυτή η φιλοδοξία! Με μια πρώτη έννοια, αυτό σήμαινε την ένωση των αλλοτριωμένων ψυχών μας με τον Θεό, το Απόλυτο, αλλά και την αναγνώριση του κόσμου ως δικής μας δημιουργίας, ξεπερνώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την «αλλοτρίω­ ση» ( Entfremdung ), την αποτυχία να φτάσουμε σε μια τέτοια αναγνώριση. Με τη δεύτερη έννοια, σήμαινε την επίτευξη της «συνείδησης ότι ανήκουμε σε μια κοινότητα». 7 Το ιδανικό εδώ ήταν η Αθήνα του Περικλή, της οποίας η «αυθόρμητη αρμονία» έχει αποκαλεστεί «ουτοπία» του Χέγκελ. 8 Η φιλοσοφία της ιστορίας του Χέγκελ προσέλκυσε πολλούς επειδή εξηγούσε πώς οι αλληλοδιάδοχες φάσεις ενσωμάτωναν την αναπτυσσόμενη αυτοσυνειδησία του Πνεύματος. Η ιστορία, εν ολίγοις, ήταν φορέας «νοήματος». «Αυτό που διέκρινε τον τρόπο σκέψης του Χέγκελ από εκείνον όλων των άλλων φιλο- σόφων ήταν η εξαιρετική ιστορική αίσθηση που τη στήριζε», σκεφτόταν ο Φρίντριχ Ένγκελς (1820-1895), ο διά βίου πνευ- ματικός σύντροφος του Μαρξ, αναλογιζόμενος ότι πρώτος ο