Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο

απαραίτητα» 12 . Κατά πάσα πιθανότητα η κατάσταση στην Εύβοια δεν διέφερε πολύ. Οπότε υποψιάζεται κανείς πως ακόμα και η ικανότητα εκείνου που διαβάζει ένα επίγραμμα στους διαβάτες που απλώς τον ακούν ενδέχεται να είναι πολύ περιορισμένη. Σχετικά με τη δεύτερη άποψη, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η γραφή ενός επιγράμματος, όπως αυτό του Μνησίθεου, δεν έχει στην ουσία κανένα κενό ανάμεσα στα γράμματα. Οι λέξεις παρατίθενται σε scriptio continua κάτι που –όπως διαπιστώνει καθένας όταν το επιχειρήσει– καθιστά την ανάγνωση αργή και διστακτική, προκαλώντας ανυπέρθετα την παρέμβαση της φωνής. Το ρήμα νέμειν βρίσκεται συνεπώς στο κέντρο μιας οικογένειας λέξεων της οποίας τα μέλη σημαίνουν «διαβάζω». Οπότε δικαίως αναρωτιόμαστε μήπως η λέξη νόμος , ουσιαστικό που δηλώνει ενέργεια και παράγεται από το νέμειν , δεν σημαίνει βασικά «ανάγνωση». Από μορφο- λογική άποψη, τίποτα δεν εμποδίζει μια τέτοια υπόθεση. Είναι αλήθεια ότι τα λεξικά μας δεν περιλαμβάνουν τίποτα που υποδηλώνει μια τέτοιου είδους έννοια για το νόμος . Τίποτα, εκτός από το νόμοι των πουλιών στον Αλκμάνα, ποιητή του 7 ου π.Χ. αιώνα 13 . Σε πρώτη όψη, οι «με- λωδίες» των πουλιών (γιατί έτσι ταιριάζει να μεταφραστεί εδώ η λέξη) δεν φαίνεται να έχουν τίποτα το κοινό με τους νόμους των αρχαϊκών νομοθετών. Και όμως λαθεύουμε. Οι νόμοι του Χαρώνδα, ενός από τους νομοθέτες της αρχαϊκής Ελλάδας, «ήδοντο», σύμφωνα με τη διατύ- πωση ενός αρχαίου συγγραφέα 14 . Συνεπώς η απονομή του νόμου μπορεί να προσλάβει αδόμε- νη μορφή. Έτσι πουλιά «νομωδοί» («υμνωδοί του νόμου») 15 ασχολούνται με τελείως ανάλογες «απονομές». Ο νόμος είναι κάτι που απονέμεται φωνητικά, στηριζόμενο αρχικά στη μνήμη και αργότερα σε γραπτά κείμενα. Αυτό συμπίπτει με τη διπλή έννοια του νέμειν και του ανανέμε- σθαι , καθώς τα δύο αυτά ρήματα ενδέχεται να αναφέρονται σε μια απονομή που γίνεται φωνη- τικά βασισμένη στη μνήμη, στην περίπτωση που κάποιος «αναφέρει» ένα ρητό του Σιμωνίδη (ρήμα νέμειν ) 16 ή όταν «απαγγέλλει» τις γενεαλογίες από τον Ηρόδοτο (ρήμα ανανέμεσθαι ) 17 . Όπως είδαμε μπορούν να αναφέρονται εξίσου σε μια φωνητική απονομή που στηρίζεται σε κά- τι γραπτό, δηλαδή στην ανάγνωση ενός καταλόγου ή ενός επιγράμματος. Τον 7 ο π.Χ. αιώνα οι βοιωτοί βασιλείς που περιγράφει ο Ησίοδος «απονέμουν» (ρήμα νέμειν ) τη δικαιοσύνη που, όπως μαθαίνουμε από τον ίδιο τον Ησίοδο, είναι μια «ακουομένη» δικαιοσύνη [«άκουε δί- κης»], μια δικαιοσύνη που απονέμεται προφορικά 18 . Το μόνο που λείπει από αυτή τη δικαιοσύ- νη, ώστε η «απονομή» της να μετατραπεί σε ανάγνωση, είναι το υλικό της γραφής. Η προφορική απονομή στην οποία αναφέρονται οι λέξεις νέμειν και νόμος μπορεί λοιπόν να είναι μια απονομή που βασίζεται εξίσου στη μνήμη όσο και στον γραπτό λόγο, άρα να εί- ναι εξίσου μια από μνήμης απαγγελία όσο και μια μεγαλόφωνη ανάγνωση. Η λέξη νόμος ται- ριάζει τόσο σε μια προφορική όσο και σε μια γραπτή κατάσταση. Αντίθετα, δεν ισχύει το ίδιο ∏ ∞ƒ à ∞ ´ ∫∏ ∫ ∞ π ∫ §∞ ™ π ∫∏ ∂ §§∞¢∞ [ 57 ] 12. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι ( Βίος Λυκούργου ), 16,10. 13. Αλκμάν, απόσπ. 40 Page. 14. Έρμιππος, απόσπ. 88 Wehrli. 15. Για τον άρχοντα που ονομαζόταν νομωδός (ο ερμηνευτής των νόμων), βλ. Στράβων, ΧΙΙ, 2, 9. 16. «Χαλεπόν εσθλόν έμμεναι». (Σ.τ.Ε.) 17. Σιμωνίδης, απόσπ. 37, 11-12 Page· Ηρόδοτος, I, 173. 18. Ησίοδος, Έργα και ημέραι, 224 και 213.