Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο

σχολιαστής του Πινδάρου 8 . Στο ανανέμειν συνεπώς πρέπει να δούμε, μαζί με τον Θεόκριτο, το δωρικό ρήμα που σημαίνει «διαβάζω». Αν όμως στη δωρική διάλεκτο, στη Σπάρτη δηλαδή και τη Σικελία, απαντά η ενεργητική μορφή ανανέμειν , τη μέση μορφή ανανέμεσθαι τη βρί- σκουμε, αντίθετα, σε ένα επίγραμμα σε ιωνική διάλεκτο αναγόμενη στο πρώτο μισό του 5 ου αιώνα που βρέθηκε στην Εύβοια. Πρόκειται για την επιτύμβια στήλη κάποιου Μνησίθεου, που ο επιτάφιός του αρχίζει ως εξής: «Χαιρετώ σας διαβάτες! Εγώ αναπαύομαι νεκρός εδώ κάτω. Εσύ που πλησιάζεις, διάβασε (ρήμα: ανανέμεσθαι ) ποιος είναι ο θαμμένος εδώ άνθρω- πος: ένας ξένος από την Αίγινα, Μνησίθεος ήταν το όνομά του» 9 . Στη δωρική διάλεκτο, η ενεργητική μορφή του ανανέμειν μετατρέπει τον αναγνώστη σε όρ- γανο στην υπηρεσία του γραπτού λόγου. Στη Σπάρτη δεν αναρωτιέται κανείς αν ο αναγνώστης λαμβάνει ο ίδιος το μήνυμα το οποίο «αναδιανέμει» σε κάποιον άλλο, παρατήρηση που ισχύει επίσης και για το απλό νέμειν όπως και το σύνθετο επινέμειν , που μαρτυρείται με την έννοια του «διαβάζω» στα κείμενα του Ησύχιου. Αντιθέτως, η μέση μορφή του ίδιου ρήματος, όταν χρησι- μοποιείται στον επιτάφιο του Μνησίθεου, έχει μια πιο λεπτή έννοια από το «διανέμειν». Στην πραγματικότητα σημαίνει «διανέμω περιλαμβάνοντας και τον εαυτό μου στη διανομή» 10 . Συ- νεπώς, ο αναγνώστης που καλείται στη σκηνή από το ευβοϊκό επίγραμμα «διανέμει» το περιε- χόμενο του γραπτού κειμένου όχι μόνο στους «διαβάτες» που αναφέρονται σε αυτό αλλά και στον ίδιο τον εαυτό του. Κοντολογίς, τα λόγια που εκφωνεί ο αναγνώστης απευθύνονται εξίσου στους ακροατές όσο και στον ίδιο τον αναγνώστη. Άλλωστε, ένας τέτοιος αναγνώστης μπορεί να «διανέμει» το περιεχόμενο του επιγράμματος χωρίς να έχει ακροατές. Θα το διανείμει στον εαυτό του και θα γίνει ακροατής του εαυτού του, ως εάν, για να κατανοήσει τη γραφική απεικό- νιση, είχε ανάγκη να εκφωνήσει τα γράμματα προς το αυτί του, το όργανο που είναι ικανό να συλλάβει το νόημά τους. Για τον αναγνώστη, η ίδια η φωνή του μετατρέπεται σε όργανο. Όταν αναλογιζόμαστε αυτό τον αναγνώστη που «διανέμει στον εαυτό του» το γραπτό κείμενο και διαβάζοντάς το κάνει αυτό που εμείς θεωρούμε αναμφίβολα μια –ηχητική– παρέκκλιση προκειμένου να φτάσει στο νόημα, δύσκολα αποφεύγουμε την εντύπωση ότι συλλαβίζει το γραπτό με βραδύτητα και δυσκολία. Η ανάγνωσή του φαίνεται να απαιτεί από αυτόν μια σοβαρή προσπάθεια, την οποία, κατά την πρόταση του Chantraine, ενδέχε- ται να εκφράζει το πρόθεμα ανα- 11 . Αυτός ο κοπιώδης χαρακτήρας της ανάγνωσης πρέπει λοιπόν να εξεταστεί από δύο απόψεις, από την άποψη της ικανότητας του αναγνώστη, και από την άποψη της υλικής εμφάνισης του γραπτού. Σχετικά με το πρώτο, χάρη στον Πλού- ταρχο γνωρίζουμε ότι στη Σπάρτη η διδασκαλία των γραμμάτων περιοριζόταν στα «άκρως [ 56 ] π ™ Δ √ƒ π ∞ Δ ∏ ™ ∞¡∞ ° ¡ø ™ ∏ ™ ™ Δ √¡ ¢ À Δ π ∫√ ∫√ ™ª√ 8. Ησύχιος, στο λήμμα αννέμειν (=ανανέμειν)· Σχόλια στον Πίνδαρο , III, 222, 16-17 Drachmann. 9. W. Peek, Griechische Vers-Inschriften , I, Bερολίνο, 1955, nο 1210, σσ. 1-3. [Tο πρωτότυπο κείμενο είναι: «χαίρετε τοι παριόντες, εγώ δε θανών κατάκειμαι./δεύρο ιών ανάνειμι, ανήρ τις τήδε τέθαπται./ξείνος απ’ Αιγίνης, Μνησί- θεος δ’ όνυμα». Για το συγκεκριμένο επίγραμμα και την ορθογραφία του, καθώς και για τη σχετική βιβλιογραφία, βλ. J. Svenbro, Φρασίκλεια. Ανθρωπολογία της ανάγνωσης στην αρχαία Ελλάδα , σσ. 80-81. (Σ.τ.E.)] 10. Βλ. É. Benveniste, Problèmes de linguistique générale , I, Παρίσι 1966, σσ. 168-175 («Actif et moyen dans le verbe»). 11. Chantraine, ό.π ., σ. 115.