Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο

αρχαϊκής ανάγνωσης. Μια τέτοια εξέταση αποτελεί συγχρόνως και μια υπενθύμιση για τη διαφορετικότητα της ανάγνωσης σε έναν πολιτισμό βαθύτατα αποκλίνοντα από τον δικό μας, αν και αρκετά κοντινό ώστε η σύγκριση να είναι καρποφόρα. Σ’ ένα άρθρο του του 1950, ο Pierre Chantraine εξετάζει τα ελληνικά ρήματα που σημαίνουν «διαβάζω» 3 . Πρόκειται για ένα σημαντικό άρθρο, το οποίο ωστόσο περιορίζεται στη μελέτη τεσ- σάρων μόνο λέξεων. Μεταξύ των ρημάτων που παρέλειψε ο σπουδαίος γάλλος μελετητής υπάρ- χει ένα που μου φαίνεται ιδιαίτερα σημαντικό, και το οποίο θα μας χρησιμεύσει ως αφετηρία: το ρήμα «νέμειν», που η κυριολεκτική ερμηνεία του είναι «κατανέμω, μοιράζω». Αν κρίνουμε από τα γραπτά στοιχεία, το ρήμα αυτό δεν απαντά συχνά με την έννοια του «διαβάζω», και η σπανιό- τητά του ενδέχεται να εξηγεί το γεγονός ότι ξεχάστηκε. Εκτός από τρεις επισημάνσεις του στο έργο του λεξικογράφου του 5 ου μ.Χ. αιώνα Ησύχιου του Aλεξανδρέως, μόνο μία φορά εμφανίζε- ται με τη μη σύνθετη μορφή του. Το χρησιμοποιεί ο Σοφοκλής (496-406) σ’ ένα μικρό απόσπα- σμα που διασώθηκε ακριβώς χάρη στη χρήση του ρήματος που μας ενδιαφέρει εδώ. Την παρα- μονή της αναχώρησής τους για την Τροία, οι έλληνες αρχηγοί επιθεωρούν τα στρατεύματά τους: «Εσύ που κάθεσαι στο θρόνο και που κρατάς τις πινακίδες της γραφής στα χέρια σου, νέμε τον κατάλογο για να μάθουμε ποιοι είναι οι απόντες ανάμεσα σε αυτούς που όρκον έδωσαν!» 4 . Όταν ο Τυνδάρεως ψάχνει να βρει, ανάμεσα στο πλήθος των υποψηφίων που είχαν έρθει στη Σπάρτη, ένα σύζυγο για την κόρη του, την Ελένη, επιβάλλει σε όλους να ορκιστούν ότι θα υπερασπιστούν την τιμή όποιου εκείνη διαλέξει. Γι’ αυτό, όταν ο Πάρις κλέβει την Ελένη, ο Μενέλαος μπορεί να υπολογίζει στην υποστήριξη ενός σημαντικού στρατιωτικού σώματος ηρώων. Ο αναγνώστης στο παραπάνω απόσπασμα κρατάει στο χέρι του τον κατάλογο με τα ονόματα αυτών που είχαν ορκι- στεί. Ηανάγνωση ή, κατά λέξη, η διανομή του θα αποκαλύψει τις ενδεχόμενες απουσίες. Πρόκει- ται για μια μεγαλόφωνη ανάγνωση μπροστά σε μια συνέλευση, στην οποία το περιεχόμενο των πινακίδων με τη γραφή «διανέμεται» προφορικά. Έτσι το ρήμα «νέμειν», που η βασική σημασία του είναι «διανέμειν», μπορεί να προσλά- βει τη σημασία του «διαβάζω» και, ακριβέστερα, του «διαβάζω μεγαλοφώνως». Φαίνεται όμως πως με αυτή τη συγκεκριμένη έννοια χρησιμοποιήθηκαν κυρίως οι σύνθετες μορφές του ρήματος, αρχίζοντας με το ανανέμειν , που απαντούσε συνήθως, σύμφωνα με τον ποιητή Θεόκριτο, κυρίως «στη δωρική διάλεκτο» 5 . Αυτή η επισήμανση επιβεβαιώνεται από δυο πο- λύ παλιές αναφορές. Η πρώτη απαντά στον ποιητή Επίχαρμο (περ. 530-440), που ήταν Σικε- λός και, επομένως, μιλούσε τη δωρική διάλεκτο 6 . Η δεύτερη, σε ένα αγγείο με δωρικό επί- γραμμα, που βρέθηκε στη Σικελία και χρονολογείται στις πρώτες δεκαετίες του 5 ου αιώνα 7 . Ο Ησύχιος γνωρίζει επίσης αυτό το ρήμα με την έννοια του «διαβάζω», όπως και ένας αρχαίος ∏ ∞ƒ à ∞ ´ ∫∏ ∫ ∞ π ∫ §∞ ™ π ∫∏ ∂ §§∞¢∞ [ 55 ] 3. P. Chantraine, «Les verbes grecs signifiant “lire”», στο Mélanges Grégoire , II, Bρυξέλλες 1950, σσ. 115-126. 4. Σοφοκλής, απόσπ. 144 Nauck 2 . 5. Θεόκριτος, Ειδύλλια , 18, 47-48. 6. Επίχαρμος, απόσπ. 224 Kaibel. 7. Βλ. C. Gallavotti, «Letture epigrafiche», Quaderni urbinati di cultura classica , no 20, 1975, σσ. 172-177· B. Forssman, «ANNEMOTA in einer dorischen Gefässinschrift», Münchener Studien zur Sprachwissenschaft , 34, 1976, σσ. 39-44.