Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο

και για τη λέξη που χρησιμοποιούν στη Σπάρτη για το «νόμο», δηλαδή τη «ρήτρα». Γιατί, όπως γνωρίζουμε χάρη στον Πλούταρχο, στη Σπάρτη απαγορευόταν να οριστικοποιηθεί γραπτώς ο νόμος 19 . Εύλογα λοιπόν στη Σπάρτη η λέξη που σημαίνει «νόμος» προέρχεται από το ρήμα «είρω» (λέγω, ομιλώ). Αντίθετα, στη Ρώμη ο νόμος φαίνεται να προϋποθέτει τον γραπτό νόμο. Lex είναι το ουσιαστικό που δηλώνει την ενέργεια του legere (διαβάζω) και συ- νεπώς σημαίνει κατ’ ουσία «ανάγνωση» 20 (δίχως την αμφισημία που μπορούμε να παρατη- ρήσουμε στη λέξη νόμος ). Έχουμε έτσι το ακόλουθο σχήμα: ΠΡΟΦΟΡΙΚΩΣ ερείν (λέγω) ρήτρα ΠΡΟΦΟΡΙΚΩΣ / ΓΡΑΠΤΩΣ νέμειν (απαγγέλλω, ανακαλώ, διαβάζω) νόμος ΓΡΑΠΤΩΣ legere (διαβάζω) lex Για ποιο λόγο οι Ρωμαίοι επέλεξαν τη λέξη legere (συλλέγω) για το «διαβάζω»; Για να απα- ντήσει κανείς σ’ αυτό το ερώτημα πρέπει να λάβει υπόψη του το γεγονός ότι, μολονότι αυτό πα- ραβλέπεται στα λεξικά, το ελληνικό ρήμα λέγειν μπορεί να έχει και την έννοια του «διαβάζω». Ας αναλογιστούμε εκείνη τη φράση από τον Θεαίτητο του Πλάτωνα: «Καλώς, παιδί, πάρε το βιβλίο και διάβασε (λέγε)» 21 . Ή επίσης στην τυπική έκφραση λέγε τον νόμον (διάβασε το νόμο), συχνή στα κείμενα των ρητόρων του 4 ου π.Χ. αιώνα 22 . Αν όμως λέγω σημαίνει επίσης «διαβάζω», δι- καιούμαστε να σκεφτούμε ότι οι Ρωμαίοι άκουσαν αυτή τη λέξη από τους Έλληνες όταν δανεί- στηκαν από αυτούς το αλφάβητό τους: τι πιο φυσικό να χρησιμοποιήσουν το λατινικό ομώνυμό του le ˘ go- (που η προστακτική του le ˘ ge ˘ ηχεί επίσης εντελώς σαν την ελληνική) ως τεχνικό όρο για το «διαβάζω»; Γι’ αυτό η έννοια «συλλέγω» δεν πρέπει να ήταν βασική για τη σημασιολογία του λατινικού legere (αναγιγνώσκειν), αν και έμελλε να παίξει εκ των υστέρων κάποιο ρόλο. Ενδέχεται λοιπόν το λέγειν να σημαίνει, όπως και το νέμειν , «διαβάζω». Και πάλι, τα σύνθετα του απλού ρήματος απαντούν με την έννοια του «διαβάζω», ξεκινώντας από το αναλέγειν , που αναφέρεται σε ένα επίγραμμα της Τέω 23 χρονολογούμενο στο 470-460 24 , και το αναλέγεσθαι , με πιο όψιμες αναφορές 25 . Προφανώς για τα δύο αυτά ρήματα ισχύουν και πάλι όσα ειπώθηκαν για το πρόθεμα ανα- καθώς και για τη διαφορά ανάμεσα στο ενεργητικό ανανέμειν και το μέσο ανανέμεσθαι , ενώ ο παραλληλισμός επιβεβαιώνει ταυτόχρονα την έννοια του «απονέμειν προ- φορικώς» και του «διαβάζω» για το νέμειν . Πράγματι το νέμειν και το λέγειν βρίσκονται το καθέ- να χωριστά στο κέντρο μιας λεξικολογικής οικογένειας, η οποία μοιάζει σαν εικόνα της άλλης, και των οποίων όλα τα μέλη –αν και με διαφορετικές αποχρώσεις– σημαίνουν «διαβάζω». [ 58 ] π ™ Δ √ƒ π ∞ Δ ∏ ™ ∞¡∞ ° ¡ø ™ ∏ ™ ™ Δ √¡ ¢ À Δ π ∫√ ∫√ ™ª√ 19. Πλούταρχος, ό.π. , 13, 1-4. 20. A. Magdelain, La Loi à Rome , Παρίσι 1978, σ. 17. 21. Πλάτων, Θεαίτητος 143c [«Αλλά, παι, λαβέ το βιβλίον και λέγε». (Σ.τ.E)] 22. Βλ. Δημοσθένης, ΧΧΙ, Κατά Μειδίου, περί του κονδύλου , 8 και 10, κτλ. 23. Πόλη της Ιωνίας, γενέτειρα του Εκαταίου και του Ανακρέοντα. (Σ.τ.Μ.) 24. P. Herrmann, «Teos und Abdera im 5. Jahrhundert v. Chr.», Chiron , 11, 1981, σσ. 8 και 11. 25. Chantraine, ό.π. , σ. 126.