Ιστορία (Θουκυδίδης)

Κτήμα ες αεί Τα μεγάλα έργα μάς φέρνουν αντιμέτωπους με δύο βασικά αλλά αταίριαστα στοιχεία της δυτικής μας παράδοσης: τη λογική και την πίστη. Μολονότι η σύν- θεση των δύο αποδείχθηκε αδύνατη, η συγκατοίκηση προκαλεί πάντοτε μια ένταση που εγγυάται τη ζωντάνια του πολιτισμού μας. Η πολιτική ιστορία του Θουκυδίδη είναι σίγουρα ελληνική εφεύρεση. Πρόκει- ται για την αναζήτηση της ισχύος στις σχέσεις των κοινωνιών, αλλά ειδικότερα στην πόλη-κράτος, μια ιδεώδη κοιτίδα για την ανάπτυξη του πολιτισμού. Η αφοσίωση στο πνεύμα της πόλης προϋποθέτει μια πίστη του πολίτη, πίστη σχε- τική με τη χριστιανική πίστη, στην αθανασία της ψυχής. Χωρίς την αφοσίωση αυτή, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δεν θα μπορούσαν να αφιερώσουν κάποια από τα σημαντικότερα έργα τους στο καλό της πολιτείας. Ο Θουκυδίδης καταγράφει και ερμηνεύει την καίρια καμπή στην ιστορία της Αθήνας. Η μελέτη της λειτουργίας της αθηναϊκής πολιτείας τού επιτρέπει να δημιουργήσει κανόνες διακυβέρνησης, που θεωρεί «κτήμα ες αεί». Η ταύτιση των πολιτών με την πόλη-κράτος καλλιεργεί μια κοινοτική συνείδηση που περι- φρονεί τον ατομικισμό, ο οποίος για τους αρχαίους Αθηναίους ήταν η ταυτότη- τα του βαρβάρου. Ο Θουκυδίδης, όπως όλοι οι συγκαιρινοί του, έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τη Σπάρτη, τον αντίποδα της Αθήνας. Θαύμαζε την πειθαρχία των πολιτών της, τη μαχητικότητά τους, καθώς και τον λιτό τους βίο. Ως συντηρητικός έβλεπε στους Σπαρτιάτες τις αρετές που απουσίαζαν στην Αθήνα. Ο τελικός τους θρίαμ­ βος δεν θα τον ξάφνιαζε, αν ζούσε για να δει το τέλος του, κατά τον ίδιο, μεγα- λύτερου από όλους τους πολέμους, του Πελοποννησιακού. Ο πόλεμος, για τον Θουκυδίδη, εκπροσωπεί την κίνηση στην ιστορία σε αντίθεση με την ειρήνη, που σημαίνει τη στάση. Η στάση δημιουργεί έργα πολιτισμού, τα οποία καταστρέφει ο πόλεμος. Αν αναζητήσουμε στον Θουκυδίδη την έννοια αυτή, θα καταλήξουμε σ’ εκείνο το υπέροχο «φιλοκαλούμεν μετ’ ευτελείας» στον Επιτάφιο του Περι- κλέους. Για τον μελαγχολικό εξόριστο και τον απολογητή της ανθρώπινης αδυναμίας, όλες οι μεγάλες κατακτήσεις της κοινωνίας των ανθρώπων θα παρέλθουν και θα ξεχαστούν. Μόνο η ιστορία, ως «κτήμα ες αεί», θα μείνει για να τις θυμίζει. Όμως μέσα από τα περαστικά γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου θα προέλθουν χαρακτηριστικά του πολιτικού βίου που θα ισχύουν για πάντα. Ως πολιτικός ιστορικός δεν επιχειρεί να εμβαθύνει στα κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα της εποχής του. Ίσως πίστευε ότι οι κοινωνίες διανύουν την κυκλική τους κίνηση και επαναλαμβάνονται. Οι ανθρώπινοι χαρακτήρες είναι μοναδικοί