Η εικόνα και το βλέμμα

15 Η Ε Ι Κ Ο Ν Α Κ Α Ι Τ Ο Β Λ Ε Μ Μ Α «βλέπαμε» την τέχνη του παρελθόντος, θα τοποθετούσαμε τον εαυτό μας μέσα στην ιστορία. Όταν αποκλειόμαστε από το να τη δούμε, στε- ρούμαστε την ιστορία η οποία μας ανήκει. Ποιος ωφελείται από αυτή την αποστέρηση; Σε τελική ανάλυση η τέχνη του παρελθόντος συσκο- τίζεται εξαιτίας τούότι μιαπρονομιούχαμειοψηφίααγωνίζεται να εφεύ- ρει μια ιστορία που θα μπορεί αναδρομικά να δικαιολογήσει τον ρόλο των κυρίαρχων τάξεων, ενώμια τέτοιαδικαιολόγηση δεν μπορεί πλέον να έχει νόημα σήμερα. Κι έτσι, αναπόφευκτα, τη συσκοτίζει. Ας δούμε ένα τυπικό παράδειγμα μιας τέτοιας συσκότισης. Πρόσφα- τα εκδόθηκε μια δίτομη μελέτη * για τον Frans Hals, η οποία αποτελεί και το πιο έγκυρο έργο γι’ αυτόν τον ζωγράφο μέχρι σήμερα. Ως βιβλίο εξειδικευμένο πάνωστην ιστορία της τέχνης, δεν είναι ούτε καλύτερο ούτε χειρότερο από τον μέσο όρο. Οι δύο τελευταίοι σπουδαίοι πίνακες του Frans Hals (βλ. σελ. 16) απεικονίζουν τους άντρες και τις γυναίκες επιτρόπους, αντίστοιχα, ενός πτωχοκομείου για ηλικιωμένους στην ολλανδική πόλη Χάαρλεμ του 17ου αιώνα. Πρόκειται για πορτρέτα που φιλοτεχνήθηκαν ύστερα από επίσημηανάθεση. ΟHals, ένας ηλικιωμένος άντρας πάνωαπό80ετών, ήταν πάμπτωχος. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το έζησε μέσαστα χρέη. Τονχειμώνατου1664, τηχρονιάπουάρχισεναζωγραφίζει αυτούς τους πίνακες, του παραχωρήθηκαν τρία φορτία τύρφης από δημόσια φιλανθρωπία, αλλιώς θα είχε πεθάνει από το κρύο. Αυτοί που του πό- ζαραν τώρα ήταν διαχειριστές τέτοιων δημόσιων φιλανθρωπιών. Ο συγγραφέας καταγράφει αυτά τα γεγονότα και στη συνέχεια υποστηρίζει σαφώς πως θαήταν λάθος ναδούμε στους πίνακες οποια- * Seymour Slive, Frans Hals , Phaidon, London 1970.