Γραπτός λόγος: Γλώσσα & Λογοτεχνία για το Λύκειο και τις Πανελλαδικές

1 ο ΓΛΩΣΣΑ • ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ • ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ ΜΕΡΟΣ | 22 | || ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ: ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ όπως θα δούμε παρακάτω, άμεσο και έμμεσο αναγνωρίζονται 6 . Στα ρήματα που συντάσ- σονται με δύο αιτιατικές άμεσο λογίζεται το πρόσωπο, «επειδή μόνο αυτό γίνεται υποκεί- μενο κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και μόνο αυτό επιδέχεται αντωνυμική επανάληψη» 7 , π.χ. κέρασα τους φίλους (άμεσο) μου κρασί (έμμεσο) / οι φί- λοι μου κεράστηκαν κρασί από μένα. Ένα ρήμα μπορεί στον ίδιο τύπο να είναι αμετάβατο και μεταβατικό, π.χ. το μωρό έκλαιγε / η πόρτα άνοιξε (αμετάβατο) / έκλαιγε τη μοίρα του / ο αέρας άνοιξε την πόρτα (μεταβατικό). Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω κρίνονται απολύτως απαραίτητα για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της ενεργητικής και της παθητικής διάθεσης, καθώς και για την αμοιβαία μετατροπή τους. Σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστούν τη Γραμματική και το Συντακτικό. Λειτουργία ενεργητικής και παθητικής διάθεσης Στην ενεργητική σύνταξη εξαίρεται το πρόσωπο (ο δρων) ή το πράγμα που ενεργεί. Εδώ το γραμματικό υποκείμενο της πρότασης συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο, π.χ. το χρώμα αλλοιώνει τον τοίχο / ο νομοταγής πολίτης εμπιστεύεται τους νόμους και τους τηρεί. Στην παθητική σύνταξη εξαίρεται το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου (ο δέκτης). Εδώ το λογικό υποκείμενο (ο δρων) δηλώνεται συνήθως με ένα προθετικό σύ- νολο, συνήθως με την πρόθεση από, που λέγεται ποιητικό αίτιο, π.χ. ο τοίχος (= γραμμα- τικό υποκείμενο) αλλοιώνεται από το χρώμα (= ποιητικό αίτιο, λογικό υποκείμενο). Η παθητική σύνταξη μεταβάλλει σε υποκείμενο την έννοια που παριστάνεται ως αντικείμε- νο στην ενεργητική σύνταξη. Το ποιητικό αίτιο πολλές φορές παραλείπεται, όταν θεωρεί- ται δευτερεύουσας σημασίας, όταν κρίνεται επιβεβλημένη η αποσιώπησή του, όταν είναι ευκολονόητο ή όταν αγνοείται, π.χ. πετσοκόπηκαν οι συντάξεις / εκλάπη χαρτοφύλακας / τα όσπρια τρώγονται. Όλα τα παραπάνω δείχνουν πως με την παθητική σύνταξη αποκτά ποικιλία η πλοκή του λόγου 8 . Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική α. Το αντικείμενο ενός μονόπτωτου ρήματος γίνεται υποκείμενο του νέου παθητικού τύπου. Το υποκείμενό του γίνεται ποιητικό αίτιο, π.χ. η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (υποκείμενο) δημοσίευσε τους νέους διορισμούς (αντικείμενο) (ενεργητική σύνταξη) / οι νέοι διορισμοί (υποκείμενο) δημοσιεύτηκαν από την (στην) Εφημερίδα της Κυβερ- νήσεως (παθητική σύνταξη). Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση που αντικείμενο είναι πρό- 6 Κλαίρης – Μπαμπινιώτης, ό.π. , σ. 247, 274. 7 Κλαίρης – Μπαμπινιώτης, ό.π. , σ. 254. 8 Έκθεση – Έκφραση Β΄ Λυκείου , σ. 266.