Γραπτός λόγος: Γλώσσα & Λογοτεχνία για το Λύκειο και τις Πανελλαδικές

1 ο ΓΛΩΣΣΑ • ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ • ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ | 18 | || ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ: ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΜΕΡΟΣ δύο κατηγορίες, τις γεωγραφικές και τις κοινωνικές. Όρος που προσδιορίζει τις πρώτες είναι ο τόπος, τις δεύτερες το κοινωνικό status. Γεωγραφικές είναι η διάλεκτος, το ιδίωμα και ο ιδιωματισμός. Διάλεκτος είναι η ουσι- ωδώς διαφοροποιημένη (προφορά, δομή, λεξιλόγιο) από την κοινή (εθνική) γλώσσα μιας ευρύτερης περιοχής, π.χ. η τσακωνική 1 . Το ιδίωμα διαφέρει από τη διάλεκτο στη γεωγραφική έκταση που παρατηρείται (στενότερο) και στον βαθμό απόκλισης (πιο κατα- νοητό), π.χ. Κύμης. Μια διάλεκτος μπορεί να έχει περισσότερα από ένα ιδιώματα. Ιδιω- ματισμός είναι γλωσσικός τύπος, στοιχείο, φαινόμενο που εμφανίζεται σε τοπικές γλώσ- σες (διάλεκτος, ιδίωμα), δε συνηθίζεται ή είναι άγνωστο στην κοινή (εθνική), π.χ. μπαούτσι, η κλια μ’, μη με σμπρώχνεις, πάω να καπινίσω. Ο ιδιωματισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον ιδιωτισμό , που είναι έκφραση με ιδιάζουσα σημασία, συνήθως μετα- φορική, και λέγεται σε μία μόνο γλώσσα, π.χ. «δεν περνάει η μπογιά του», «πάτησε τα ογδόντα», «τα τσουγκρίσαμε». Τις κοινωνικές (κοινωνιόλεκτος) 2 προσδιορίζει η διαφοροποιημένη χρήση της γλώσ- σας από κοινωνικές ομάδες διακριτές (ή επιδιώκουσες να γίνουν διακριτές) κατά την ιδεο­ λογία, το επάγγελμα, το φύλο, την ηλικία, τη μόρφωση, την ερωτική τάση, την καταγωγή κ.ά. (στρατιώτες, νέοι, διανοούμενοι κ.λπ. ). Π.χ.: • Λες έχω αμπέλια και χωράφια και σπίτια και γης. Κουράδες έχεις. Κανένας άνθρωπος δεν έχει γη. Η γης έχει εμάς και σπάει κέφι μαζί μας, άσε που την ενοχλάμε κάθε λίγο σαν κοτόψειρες. Δύναμη; Μπούρδες. Ίδρωσες να κάνεις μια πολυκατοικία 46 διαμερί­ σματα και πλακώνει ένας σεισμός και στην κάνει λιάδα. Πήρες παρασήματα και χειρο­ κροτήματα και ζήτω και έρχεται αδερφάκι μου ένα τόσο δα μικρόβιο από συνάχι και σε κάνει μια πτωματάρα χωρίς να το καταλάβεις. Έβαλες παρά στην μπάντα και διέτα­ ξες κόσμο κάντε έτσι ρε μερμήγκια ασήμαντα, και σε πιάνει ένα κόψιμο και είσαι ρεζί­ λης στην λεκάνη του καμπινέ. Κάνεις το δυνατό κι έτσι και πιάσει μια παγωνιά τρέμεις σαν παλιόσκυλο, και από την άλλη μεριά, μια μολόχα, ένα χορταράκι ασήμαντο, κάθε­ ται όλη νύχτα και τρώει τους αέρηδες και το χιονιά και το πρωί είναι φρέσκο και δεν τούγινε τίποτα. Πούν’ η δύναμή σου ρε φιόγκο κάτου από τούτο εδώ το Σύμπαν που μας πλακώνει με το βάρος του; Πούναι τα μεγαλεία σου και το τουπέ σου; Μια ανάπο­ δη να πάρουνε τα πράματα, στα λεφτά, στα πολιτικά, στην υγεία, στα όλα που την βασίζεις, πας, ξεγράφτηκες και μήτε που θέλουνε να σε θυμούνται οι άλλοι. Πέθανες και περάσανε πενήντα χρόνια και μήτε κανένας ξέρει και αν έκανες και σε φοβηθήκα­ νε και σε λογαριάσανε. 3 | Νίκος Τσιφόρος, Τα παιδιά της Πιάτσας , Εκδόσεις Ερμής 1 Στη νεοελληνική γλώσσα διακρίνονται η τσακωνική, η ποντιακή, η καππαδοκική, η κατωιταλι- κή και (καταχρηστικά) η κυπριακή και η κρητική διάλεκτος. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (εφεξής Λ.Ν.Ε.Γ.), Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998, σ. 492. 2 Άλλοι εν χρήσει όροι: αργκό, συνθηματική γλώσσα, σλανγκ. 3 Σε όλα τα παραθέματα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία του πρωτοτύπου.