Διονύσης Σαββόπουλος

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ 25 τικά πρότυπα απ’ τη δημοτική παράδοση (φόρμες,μοτίβα,θέματα),προ- σαρμοσμένα στο ατομικό σύμπαν της πολυφωνίας και της τονικής αρ- μονίας. Μία σύγχρονη για την εποχή της ατομική συνείδηση εξέφρασε, με τη σειρά του,κι ο πρώτος σημαντικός σταθμός του νεότερου τραγουδιού. Οι εκφραστικοί δρόμοι και τα ψυχικά κοιτάσματα της ελληνικής Ανατο- λής, που βρέθηκαν πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή απ’ την άλλη πλευρά του Αιγαίου, έπλασαν ένα είδος που δεν ανέπνεε τον αέρα της κοινότητας και της υπαίθρου, αλλά εκείνον των αστικών κέ- ντρων και των λιμανιών (Σμύρνη, Σύρος,Αθήνα,Πειραιάς) και εξέφραζε αρχικά έναν άνθρωπο που ζούσε συνδεδεμένος με τις συλλογικές αξίες των λαϊκών κοινωνικών στρωμάτων (οικογένεια, παρέα, φιλία, τιμή) ή τους κώδικες ενός ιδιόμορφου περιθωρίου.Μολονότι,όμως,η δημιουρ- γία στο ρεμπέτικο τραγούδι είχε προσωπικό χαρακτήρα,εξακολουθούσε να στηρίζεται σε στερεότυπα εκφραστικά σχήματα και παραδοσιακούς μουσικούς δρόμους, περιορίζοντας τη συνείδηση στα συλλογικά αισθή- ματα και πάθη. Σταδιακά, το ρεμπέτικο γονιμοποιήθηκε από δυτικές μορφές, εξελίχθηκε ριζικά με τον Βασίλη Τσιτσάνη, αγκάλιασε ένα πα- νελλήνιο κοινό, αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1960 είχε δημιουργι- κά εκπνεύσει. Ήδη απ’ τα τέλη της δεκαετίας του 1940, ο δεύτερος απο- φασιστικός σταθμός είχε συντελεστεί με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη.O Χατζιδάκις χρησιμοποίησε τα μουσικά σχήματα του ρεμπέτικου, απ’ το εσωτερικό όμως της σύγχρονης ευαισθησίας, αρνού- μενος τον κόσμο τους και προχωρώντας στη σύνθεση ενός νέου, ουσια- στικά,είδους,όπου αποκτούσε για πρώτη φορά φωνή ο εξατομικευμένος άνθρωπος. Η μουσική του Χατζιδάκι, μαζί με τους στίχους του Νίκου Γκάτσου,αγκάλιαζε μία μοναχική κι ορφανή,κοινωνικά και πνευματικά, ύπαρξη, που βιώνει το παρόν της με ποιητική ένταση αλλά και ανίατη μελαγχολία, που προσεγγίζει την παράδοση ως νοσταλγία της χαμένης πληρότητας και περιπλανιέται στη σύγχρονη πραγματικότητα πενθώ- ντας τις ματαιότητες, τις αυταπάτες και το εφήμερο της αληθινής ζωής. Η πνευματική αυτή ατμόσφαιρα δεν απείχε βεβαίως πολύ απ’ το –ήδη θνήσκον– κλίμα της γενιάς του 1930. Το σπάνιο μουσικό χάρισμα του Χατζιδάκι καρποφόρησε, ως γνω-