Βαβέλ

20: ΒΙΕΤΝΑΜΕΖΙΚΑ 35 αλλά σε άλλες όχι και τόσο. Το ch ủ nhân, για παράδειγμα, κατά λέξη «ιδιοκτήτης-άτομο», σημαίνει απλώς «ιδιοκτήτης». Το dân ch ủ , «άνθρω­ ποι (που είναι) αφέντες», σημαίνει «δημοκρατία». Πολύ λιγότερο εμ­ φανές είναι το ch ủ t ị ch, που σημαίνει «πρόεδρος, προεδρεύων», επει­ δή το δεύτερο μέρος, το t ị ch, από την κινεζική λέξη που σημαίνει «έδρα» ή «δεξίωση», δεν υπάρχει ως ξεχωριστή λέξη στα βιετναμέζικα. Ακόμα πιο μυστηριώδες είναι το ch ủ ngh ĩ a: το δεύτερο μισό σημαίνει «λογική» ή «ηθικότητα», αλλά η σύνθετη λέξη σημαίνει «δόγμα» – είχε τη θέση του «-ισμού» στη λέξη για τον «μαρξισμό-λενινισμό» που είδαμε προη­ γουμένως. Οι Βιετναμέζοι έχουν επίσης δημιουργήσει τις δικές τους σύνθε­ τες λέξεις με το ch ủ . Μια παλιά είναι το ch ủ nh ậ t, που σημαίνει «Κυριακή», κατά λέξη «του Κυρίου ημέρα». Το σύνθετο αυτό ακολου­ θεί τα γραμματικά μοτίβα των κινεζικών, που συνήθως λειτουργούν όπως τα αγγλικά απ’ αυτή την άποψη: η μέρα (όπως στο Sunday ) έρχεται στο τέλος, ενώ το ουσιαστικό ή το επίθετο που δίνει πρό­ σθετες πληροφορίες για τη μέρα (π.χ. «του Κυρίου») μπαίνει στην αρχή. Τα πιο σύγχρονα σύνθετα όμως έχουν φτιαχτεί με βάση τη βιετναμέζικη γραμματική, που λειτουργεί με τον αντίστροφο τρόπο: η κύρια λέξη πρώτα, οι επιπλέον πληροφορίες μετά. Παραδείγματα αυτού είναι το ch ủ xe, «ιδιοκτήτης αυτοκινήτου» (κατά λέξη «ιδιο­ κτήτης-όχημα») και ch ủ n ợ , δηλαδή «οφειλέτης» (ιδιοκτήτης-χρέος). Τα σύνθετα των συνθέτων μπορεί να περιέχουν και τις δύο σειρές: π.χ. το tr ườ ng ch ủ nh ậ t ή «κατηχητικό» και κατά λέξη «σχολείο Κυ­ ρίου ημέρα». Όλα αυτά είναι συναρπαστικά για τον γλωσσολόγο μέσα μου, αλλά τρομοκρατούν τον μαθητή. Τι πρέπει δηλαδή να σκεφτώ όταν συναντώ το ch ủ ; Πρέπει να σκεφτώ την πιθανότητα να χρησιμοποιείται εδώ ως μονοσύλλαβη λέξη. Είναι όμως πιο πιθανό να ανήκει σε κάποια σύν­ θετη είτε με την προηγούμενη λέξη (όπως στη «δημοκρατία») είτε με την επόμενη (όπως στην «Κυριακή», στον «ιδιοκτήτη αυτοκινήτου» και σε πολλές άλλες) – ή και με τις δύο. Στις σύνθετες το γενικό νόημα μπορεί να είναι απόλυτα εμφανές («ιδιοκτήτης-αυτοκίνητο», οπότε «ιδιο­ κτήτης αυτοκινήτου»), εύκολα κατανοητό («ιδιοκτήτης-χρέος», οπότε