Βαβέλ

BΑΒΕΛ: Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΕ 20 ΓΛΩΣΣΕΣ 22 ζουμε εμείς. Η σύνοψη όλων αυτών είναι απλή: δεν υπάρχουν κατα­ λήξεις! Οι λέξεις στα βιετναμέζικα μένουν όπως είναι. Δεν αλλάζουν ποτέ. Δύσκολο να το πιστέψει κανείς, αλλά αληθινό. Εκεί όμως που αρχίζω να ελπίζω ότι τα βιετναμέζικα μπορεί να απο­ δειχθούν πιο εύκολα απ’ ό,τι περίμενα, προκύπτουν διάφορα γκρέμλιν. Γκρέμλιν 1: οι προσωπικές αντωνυμίες, που είναι… από πού να ξεκινήσω και πού να τελειώσω; Το πρόβλημα με τις βιετναμέζικες αντωνυμίες είναι ότι υπάρχουν τόσο πολλές. Δεν λες απλώς «εγώ» και «εσύ» – υπάρχει μια πληθώρα από «εγώ» και «εσύ» για να διαλέξεις, εν μέρει ανάλογα με το γένος, αλλά και με τον σεβασμό και την ηλικία. Η αντωνυμία που θα επιλέξεις δημιουργεί έναν συγκεκριμένο τύπο σχέ­ σης. Ακόμα και αν χρησιμοποιήσεις την πλέον ουδέτερη λέξη για το «εγώ», το tôi, δεν είναι πραγματικά ουδέτερη, επειδή σε κάνει να ακού­ γεσαι αφηρημένος, κι αυτό δεν σε βοηθά να αποκτήσεις φίλους. Πολύ πιο συχνές από τις ουδέτερες ή απόμακρες αντωνυμίες είναι οι αντωνυμίες που, σε κατά λέξη μετάφραση, δείχνουν διάφορες οικο­ γενειακές σχέσεις. Αν είσαι κάπως μεγαλύτερος από εμένα, θα σου απευθύνω τον λόγο ως anh (μεγαλύτερος αδερφός) ή ch ị (μεγαλύτερη αδερφή), ενώ σ’ εμένα αναφέρομαι ως em (μικρότερος/-η αδερφός/-ή). Αν όμως είσαι μικρότερος, θα σε πω em και θα αναφερθώ στον εαυτό μου ως anh (αφού είμαι άντρας). Ας σημειωθεί ότι και οι τρεις λέξεις σημαίνουν είτε «εγώ» είτε «εσύ», ανάλογα με το ποιος τις λέει σε ποιον. Αν οι χαρακτήρες σε έναν βιετναμέζικο διάλογο χρησιμοποιούν αυτές τις αντωνυμίες, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει κανείς είναι να βρει από τα συμφραζόμενα ποιος είναι μικρότερος και ποιος μεγαλύ­ τερος, ώστε να καταλάβει ποια αντωνυμία αναφέρεται σε ποιον. Στον χορό μπαίνουν και εντελώς διαφορετικές λέξεις όταν η ηλικιακή δια­ φορά είναι μεγαλύτερη. Ο λόγος για τον οποίο η Λουάν κι εγώ στον παραπάνω διάλογο αποκαλέσαμε ο ένας τον άλλο b á c και ch á u (κατά λέξη: «θείος/θεία» και «ανιψιά/ανιψιός») είναι ότι έχω περίπου την ηλικία των γονιών της. Παρεμπιπτόντως, δεν έβαλα αυτές τις λέξεις στον διάλογο για να προσδώσω τοπικό χρώμα: οι Βιετναμέζοι τις χρη­ σιμοποιούν πολύ συχνά ακόμα και στα αγγλικά. Το δεύτερο γκρέμλιν είναι κάτι που θα αποκαλέσω «λαβυρινθώδεις