Αθήνα 1204-1456: Τα άγνωστα χρόνια

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 9 να, από γεωπολιτικής και αρχιτεκτονικής πλευράς, όπως και να το δει κανείς, με αφετηρία την Καθολική Δύση ή την Ορθόδοξη Ανατολή. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν γνώρισε χρόνους σχετικής ακμής ή ότι δεν βρισκόταν στο γενικότερο σχέδιο επέκτασης της φραγκικής κυριαρχίας ανατολικά της Ιταλίας. Η προσέγγιση της μεσαιωνικής Αθή- νας με περισσότερα αναλυτικά εργαλεία και μέσα από ένα ευρύτερο γεωπολιτικό φίλτρο θα ενέτασσε την πόλη σε ένα ευρωπαϊκό σύστημα κινητικότητας που θα ανανέωνε το γενικό ενδιαφέρον για τους «σκο- τεινούς χρόνους». Η νεωτερικότητα του 19ου αιώνα καλλιέργησε μέσα από τον κλα- σικό κανόνα την αντίληψη για τον δεισιδαιμονικό και καθυστερημένο Μεσαίωνα, αν και η τεχνολογία των καθεδρικών ναών ή η ίδρυση των πρώτων πανεπιστημίων δεν θα μπορούσαν να χωρέσουν σε μια τόσο χονδροειδή γενίκευση. Μελετώντας την ανάπτυξη της νεότερης Αθήνας του 19ου αιώνα, της πόλης που γεννήθηκε ως ένα πείραμα του ευρω- παϊκού ιδεαλισμού, διαπιστώνει κανείς την εικονογραφική και αισθη- τική πρωτοκαθεδρία του Κλασικισμού έναντι του Ρομαντισμού – παρό- τι και η ίδια η ιδέα της Αθήνας ενέχει στοιχεία Ρομαντισμού, ως προς την έλξη από το απώτατο παρελθόν και τη σύνθεση γεωπολιτικής και ιδεολογίας. Η Αθήνα (και η Παλαιά Ελλάδα) στηρίχτηκε στο κατασκεύασμα της Μεγάλης Ιδέας, από το 1830 ως το 1922, γεγονός που είχε σημαντική επίδραση και στην πρόσληψη του ιστορικού παρελθόντος, στη διαχεί- ριση των μνημείων και στη διάχυση μιας ενοποιητικής αισθητικής γλώσσας. Η Μεγάλη Ιδέα ζητούσε αρχιτεκτονικό και ιδεολογικό συμ- βολισμό μέσα από την παλινόρθωση του αρχαιοελληνικού (και ευρύ- τερα «ελληνικού») ιδεώδους ως προτύπου, σε μία πλατιά, λαϊκή βάση. Οι σύνθετες ερμηνείες της Φραγκοκρατίας, του Βυζαντίου και της Οθω- μανικής Αυτοκρατορίας δεν είχαν ούτε θέση αλλά ούτε και πεδίο διά- δοσης. Το παράδοξο είναι ότι η Μεγάλη Ιδέα επιβίωσε ως τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα (τυπικά ως τη Μικρασιατική Καταστροφή) αλλά η ίδια η φύση της ήταν πλατύτερη από τη στενή ερμηνεία της. Η ανασύσταση της «Ελληνικής Αυτοκρατορίας» προϋπέθετε την ένταξη του ελληνικού Μεσαίωνα όπως την υπονοούσαν ο συμβολισμός της