Αθήνα 1204-1456: Τα άγνωστα χρόνια

ΑΘΗΝΑ 1204-1456: ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 38 τους συνάμα να ασπαστούν τον μοναχισμό. Μάλιστα, η ίδια δεν δίστα- σε να τυφλώσει ακόμα και τον ίδιο της τον γιο για να παραμείνει στον θρόνο της βασιλεύουσας. Τελικώς, η Ειρήνη καθαιρέθηκε και εξορί- σθηκε στη Λέσβο, όπου απεβίωσε, δίχως να της επιτραπεί η επάνοδός της στην Αθήνα. Εν τω μεταξύ, νέος αυτοκράτορας στέφθηκε ο Νικη- φόρος Α ΄ (802-811), ο οποίος νύμφευσε τον γιο του Σταυράκιο (811) με τη Θεοφανώ, που ήταν ανιψιά της αυτοκράτειρας Ειρήνης. Στα τέλη της πρώτης μεταχριστιανικής χιλιετίας, η Αθήνα εξακολου- θούσε να αποτελεί ένα σημαντικό πνευματικό κέντρο, ακόμα και εάν δεν θύμιζε σε τίποτα την κλασική της αίγλη. Στην πόλη αυτή, έζησαν και σπούδασαν περιώνυμοι Βυζαντινοί λόγιοι, όπως ήταν ο ιατρός Στέφανος ο Αθηναίος, ο οποίος μαθήτευσε δίπλα στον περιώνυμο ιατρό Θεόφιλο Πρωτοσπαθάριο, μελετώντας έργα του Ιπποκράτη και του Γαληνού και συγγράφοντας μελέτες για τα είδη των πυρετών και τις κεφαλαλγίες. Επίσης, αθηναϊκής καταγωγής ήταν και ο Άγιος Γισληνός (α ΄ μισό του 10ου αιώνα), ο οποίος ίδρυσε την επισκοπή του Αγκενό της Αλσατίας. Στις αρχές του ίδιου αιώνα, περί το 910/911, ένα δεκατετράχρονο αγόρι ονόματι Λουκάς κατέφθασε στην Αθήνα, ακολουθώντας δύο μο- ναχούς, οι οποίοι είχαν προορισμό τους Άγιους Τόπους. Τότε, ο νεαρός αυτός εκάρη μοναχός στο μοναστήρι της Μεγάλης Παναγιάς (το σύγ- χρονο Μοναστηράκι), απ’ όπου αρχικώς μετέβη σε ένα ασκητήριο στις πλαγιές του Υμηττού, στη θέση της μεταγενέστερης μονής Αστερίου. Επρόκειτο για τον κατοπινό όσιο Λουκά τον εξ Αιγίνης ή αλλιώς τον εν Στειρίω, ο οποίος μετά από αρκετές περιπλανήσεις εγκαταστάθηκε στη Βοιωτία. Το φτωχικό κελί του κατέστη πόλος έλξης για τους πιστούς, οι οποίοι συνέρρεαν για να τον συμβουλευτούν και να θεραπευτούν. Ο Λουκάς διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Βυζαντινούς στρατηγούς Πόθο Αργυρό και Κρηνίτη Αροτρά, ο οποίος χρηματοδότησε την ανέ- γερση του ναού της Αγίας Βαρβάρας στον τόπο εγκαταβίωσης του εν λόγω ασκητή. Μετά τον θάνατό του, οι μαθητές του ίδρυσαν την ομώ- νυμη με τον πνευματικό τους καθοδηγητή μονή, στην οποία όμως εγκα- ταστάθηκαν Λατίνοι κληρικοί την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Κατά τον 11ο και τον 12ο αιώνα, η Αθήνα έφερε το προσωνύμιο «εστία των φώτων» και στις φιλοσοφικές σχολές της φοίτησαν πολλοί