Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ: […] ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ 86 AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 1η [...] εναρμονίζει μέσα της στοιχεία αντίθετα. Και όπως η έννοια του δυνάμει όντος γε- φυρώνει το είναι και το γίγνεσθαι, έτσι και η φρόνηση συνδυάζει το νοητό […] μα και το αισθητό στοιχείο. Η φρόνηση ενέχει τον ορθό λόγο, είναι όμως ταυτόχρονα και αίσθη- ση. Είναι βέβαια μία έξη, μια κάποια δηλαδή προδιάθεση της ψυχής, αλλά ακολουθεί τον ορθό λόγο [...] επιτρέπει να διακρίνουμε το καλό από το κακό και η έκφραση “να διακρίνουμε” –δηλαδή να ιδούμε– νοείται στην κυριολεξία. Η φρόνηση δεν είναι σοφία, δεν είναι επιστήμη ούτε τέχνη, “είναι μία έξη που ενέχει τον ορθό λόγο και που οδηγεί στην αλήθεια σε ό,τι αφορά το καλό και το κακό για τον άνθρωπο” ( ἕξιν ἀληθῆ μετὰ λόγου πρακτικὴν περὶ τὰ ἀνθρώπῳ ἀγαθὰ καὶ κακά , Ηθικά Νικομάχεια , 1140b, 5-6)». * Δῆλον οὖν ὡς δι’ οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμεν χρείαν ἑτέραν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄνθρωπος, φαμέν, ἐλεύθερος ὁ αὑτοῦ ἕνεκα καὶ μὴ ἄλλου ὤν, οὕτω καὶ αὐτὴν ὡς μόνην οὖσαν ἐλευθέραν τῶν ἐπιστημῶν· μόνη γὰρ αὕτη αὑτῆς ἕνεκέν ἐστιν Με ένα καταληκτικό συμπέρασμα ο φιλόσοφος προεκτείνει την παρατήρησή του ότι η φιλοσοφία ακολούθησε την επίλυση των χρηστικών αναγκών του ανθρώπου και άρχισε να αναπτύσσεται αφότου ο άνθρωπος κατέκτησε χρόνο ελεύθερης διάθεσης, άνεσης και ανεμελιάς, χρόνο πρὸς ῥᾳστώνην καὶ διαγωγήν , όπως τον ονομάζει στο δοθέν κείμενο, και συνδέει τη φιλοσοφία με την ελευθερία. Οι άλλες επιστήμες οφείλουν τη γέννηση και την ανάπτυξή τους στην πίεση του βίου του ανθρώπου να επιλυθούν πρακτικά προβλήματα, στον πυρήνα ωστόσο της φιλοσοφίας βρίσκεται η ελευθερία. Η φιλοσοφία δεν εξυπη- ρετεί κανέναν εξωτερικό σκοπό, το τέλος της εντοπίζεται στον εαυτό της, υπάρχει αὑτῆς ἕνεκεν . Για να γίνει περισσότερο κατανοητός ο Αριστοτέλης, παραλληλίζει τη φιλοσοφία με τον ελεύθερο άνθρωπο. Όπως ελεύθερο άνθρωπο χαρακτηρίζουμε αυτόν που υπάρ- χει για τον εαυτό του, αυτόν που διαμορφώνει ελεύθερα, χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις, τον τρόπο ζωής του, έτσι και η φιλοσοφία ορίζει καθ’ εαυτήν τον χώρο της και τη λειτουργία της. Ο υπομνηματιστής των έργων του Αριστοτέλη αναφέρει σχετικά: εἰκάζει δὲ τὴν τοι- αύτην γνῶσίν τε καὶ θεωρίαν τοῖς ἐλευθέροις τῶν ἀνθρώπων, οἳ αὑτῶν ἕνεκέν εἰσιν, οὐκ ἄλλων, ὥσπερ οἱ δοῦλοι· τὸν γὰρ δοῦλον ἐν τοῖς Πολιτικοῖς εἶναι εἶπεν ὃς ἄνθρωπος ὢν ἄλλου ἐστίν· τοιοῦτος δὲ ὁ μὴ διορατικὸς τῶν πρακτέων δι' ἀφυΐαν, ἀλλὰ ὑπηρετικός. ** Πριν από τον Αριστοτέλη ο Πλάτωνας είχε συνδέσει τη φιλοσοφία με την ελευθερία στην Πολιτεία (499a): Οὐδέ γε αὖ λόγων, ὦ μακάριε, καλῶν τε καὶ ἐλευθέρων ἱκανῶς ἐπήκοοι γεγόνασιν, οἵων ζητεῖν μὲν τὸ ἀληθὲς συντεταμένως ἐκ παντὸς τρόπου τοῦ γνῶναι χάριν . Πέρα από αυτό βέβαια προκύπτει και μια ποιοτικής φύσης απαίτηση για να βρει η φι- λοσοφία γόνιμο έδαφος να αναπτυχθεί. Μόνο σε συνθήκες ελευθερίας είναι δυνατό να φιλοσοφήσει αληθινά ο άνθρωπος. Η φιλοσοφία γεννήθηκε στις ελληνικές πόλεις-κράτη όταν υπήρξε χώρος για ελευθερία της σκέψης, και γι’ αυτό στη δημοκρατική Αθήνα του * Τερέζα Πεντζοπούλου-Βαλαλά, «Ο πολιτικός άνδρας στον Αριστοτέλη», Φιλόλογος , 1992, σσ. 105-107. ** Αλέξανδρος, Ὑπόμνημα εἰς τὰ Μετὰ τὰ Φυσικά , 17.5-9.