Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑΤΙ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ; AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 83 1η Από τον μύθο στην έλλογη σκέψη. Η γένεση της φιλοσοφίας στην αρχαία πόλη Η σύγχρονη ιστορία της φιλοσοφίας της αρχαιότητας καθιδρύει μία τάξη νοητικά ικανο- ποιητική για κείνους που την επεξεργάζονται. Στην αρχή έχουμε τη θρησκεία, τον μύθο, την ποίηση: από τον Όμηρο ως τον Πίνδαρο […]· ύστερα έχουμε μια μετάβαση: τους «προσωκρατικούς»⋅ μέσα σε αυτόν τον μεγάλο «θύλακα» τοποθετούμε τους «φυσι- κούς», τον Θαλή για παράδειγμα, τους ατομικούς, τους ιατρούς, τους ιστορικούς, τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Αναξαγόρα, τον Εμπεδοκλή, τους σοφιστές· εμφανίζεται ο Σωκράτης: όλα αλλάζουν, αλλά με έναν τρόπο που δεν είναι ακόμη ριζικός. Με τον Πλάτωνα, με την ίδρυση της Ακαδημίας το 387, εγκαθιδρύεται επιτέλους η τάξη της ορ- θολογικότητας· είναι ακόμη πρόσκαιρη κι αδέξια, και θα υποστεί πολλαπλές τροποποιή- σεις, όμως έχει κιόλας καθορίσει τις αρχές της. Η σκέψη που υπάκουε στη μυθοποιητική απαίτηση υποκαθίσταται από μια νέα λογική, η οποία, χάρη σε μια αυστηρή πειθαρχία του λόγου, δίνει όλα τα δικαιώματα στην αληθινή λαλιά, δηλαδή στην αποτελεσματική. Μια τέτοια ερμηνεία δεν είναι κακή. Αναμφίβολα η ελληνική αντίληψη περί ανθρώπου και κόσμου προοδευτικά «εκκοσμικεύθηκε» ή «λαϊκοποιήθηκε» και το σύμπαν των θεών εξαφανίστηκε σιγά σιγά μπροστά στις πράξεις των ανθρώπων. […] Ο τόπος όπου επιτε- λείται αυτή η μετατροπή είναι η Πόλις. Αυτή διαμορφώνεται στις αποικιακές πολιτείες, κυρίως στη Μικρά Ασία· κατόπιν φτάνει στη μητρόπολη και η Αθήνα θα γίνει τόπος μιας εξέλιξης που στη συνέχεια θα θεωρηθεί παραδειγματική. […] Ένα πρώτο στάδιο συνι- στά η πολιτική κατάκτηση των αστικών δικαιωμάτων και της ιδιότητας του πολίτη. […] η μοίρα του καθενός καθορίζεται […] από τη σχέση του με αυτή την αφηρημένη αρχή που είναι ο νόμος. Η δεύτερη φάση είναι η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας […] πολίτευμα στο οποίο η κυβέρνηση είναι εκτεθειμένη σε «μέση αγορά» και κάθε πολίτης, τυπικά και ουσιαστικά, έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε αυτή. Στην αταξία των μακρινών βαρβάρων και στην παράλογη τάξη των πολύ κοντινών βαρβάρων –περσική αυτοκρα- τορία– αντιπαρατάσσεται μια έλλογη οργάνωση, που αντιστοιχεί στη θέση που κατέχει ο άνθρωπος μέσα στην κοσμική τάξη. […] Όλα συμβαίνουν σάμπως η φιλοσοφία, καθώς πετυχαίνει ολοένα και περισσότερο να οριοθετεί την πρωτοτυπία του έλλογου πεδίου της, να επαναλαμβάνει, ενσωματώνοντάς τες, αρχέγονες στάσεις της ζωής. […] Από τον μύθο στην έλλογη σκέψη; Βέβαια. Ωστόσο ο μύθος δεν είναι μια άτακτη φαντασία και η έλλογη σκέψη τείνει να επιβληθεί σαν ένας νέος μύθος. * ὥστ’ εἵπερ διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν, φανερὸν ὅτι διὰ τὸ εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν. Από τη στιγμή που οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν την άγνοιά τους, επιδίωξαν να την υπερβούν και το μέσο που είχαν να εμπιστευτούν ήταν ο νους τους. Έτσι, από τον θαυ- μασμό και την έκπληξη για τα παράδοξα οδηγήθηκαν στον φιλοσοφικό στοχασμό. Η * Châtelet Fr., «Πλάτων». Η Φιλοσοφία: Από τον Πλάτωνα ως τον Θωµά Ακινάτη , µτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, τ. Α΄, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1984, σσ. 20-22, 23, 25.