Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ: […] ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ 82 AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 1η τις διεξόδους του ανθρώπου για να ξεφύγει από τα δεσμά της άγνοιας. «Τα αξιοπερίεργα των μύθων δημιουργούν θαυμασμό, ο θαυμασμός συνειδητοποίηση της άγνοιας, η συ- νειδητοποίηση της άγνοιας ανάγκη για γνώση και άρα φιλοσοφία. Επομένως ο φιλόμυ- θος είναι κατά μία έννοια φιλόσοφος». * Εξάλλου, στην απαρχή της ελληνικής φιλοσοφι- κής σκέψης βρίσκονται μυθικές μορφές σκέψης και γνώσης. Ο Düring υποστηρίζει πως ο Αριστοτέλης, όταν αναφέρεται στον φιλόμυθο και τον συνδέει με τον φιλόσοφο, δεν έχει στον νου του μόνο τους αρχαίους μυθογράφους αλλά και τον δάσκαλό του, τον ίδιο τον Πλάτωνα, ο οποίος συχνά χρησιμοποιεί μύθους στις φιλοσοφικές του αναλύσεις. ** Η μετάβαση από τη μυθολογική ερμηνεία με τις θρησκευτικές, ποιητικές και λοιπές ανορθόλογες μορφές σκέψης προς τον φιλοσοφικό και επιστημονικό ορθολογισμό το- ποθετείται μεταξύ του 6ου και του 5ου αι. π.Χ., αν και η συνύπαρξή τους είναι διαρκώς παρούσα στην αρχαιοελληνική σκέψη, ακόμα και σε συστηματικούς φιλοσόφους, όπως στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη. Ο μυθικός κόσμος διαμορφωνόταν από ένα σύνολο προφορικών αφηγήσεων, που συνόδευε την εξέλιξη της αρχαϊκής κοινωνίας και μεταδι- δόταν από γενιά σε γενιά. Ο ποιητικός τους χαρακτήρας διευκόλυνε την απομνημόνευση, την απαγγελία και τη διατήρησή τους στον χρόνο, αργότερα βέβαια, μετά τον 6ο αι., εί- χαμε και την καταγραφή τους. Οι μυθικές αφηγήσεις διαμορφώνονταν και εξέφραζαν τη συλλογική γνώση της αρχαϊκής κοινωνίας για τον κόσμο και τη φύση, τους θεούς, τη ζωή των ανθρώπων και την ιστορία της. Για παράδειγμα, ο Eric Havelock έχει χαρακτηρίσει τα ομηρικά έπη ως την «εγκυκλοπαίδεια της φυλής των Ιώνων». Με τις μυθικές αφηγήσεις ακόμα προσπαθούσαν να προσεγγίσουν και να δώσουν απαντήσεις σε θεμελιώδη ερω- τήματα και προβληματισμούς για τη ζωή και τον θάνατο, για τη φύση, τον κόσμο και τη θέση του ανθρώπου εντός τους, την ατομική και συλλογική ζωή. Αυτή η συλλογική γνώ- ση, που περιελάμβανε στοιχεία από όλους τους τομείς της σκέψης και της γνώσης (θρη- σκεία, κοσμοθεωρία, ηθική, πρακτικές τέχνες κ.λπ. ) συνέθετε, μαζί με επιμέρους γνώσεις και αντιλήψεις, που προέρχονταν από άλλους τομείς, ένα σώμα γνώσεων, αντιλήψεων και αξιών που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ανορθολογικό για τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Ο μύθος, παρά την αμφισβήτησή του, κυρίως από τον 5ο αι. π.Χ. και εξής, όταν πια θεωρείται υποδεέστερη μορφή σκέψης, είναι παρών ακόμα και σε θετικές και ορθο- λογικές γνώσεις και στοχασμούς και αποτελεί χώρο όπου οι φιλόσοφοι, παρά την κριτική που ασκούν σε αυτόν, ανατρέχουν για να ερμηνεύσουν τα παράδοξα του κόσμου και της ζωής. Ακόμα και στην ορθολογική θεολογία του Αριστοτέλη ο ουρανός και τα άστρα αποτελούν κατοικία και έκφραση του θείου, ενώ και στην πλατωνική μεταφυσική η ψυχή ακολουθεί, μετά τον θάνατο του ανθρώπου, ένα ταξίδι στον Άδη. Ο μυθικός κόσμος επι- δρά, άλλοτε περισσότερο άλλοτε λιγότερο, στη ζωή και τον πολιτισμό, στη φιλοσοφική και στην επιστημονική σκέψη. * Β. Κάλφας, Αριστοτέλης. Μετά τα Φυσικά Α΄, εισαγωγή-μετάφραση-σχολιασμός , εκδ. Ζήτρος, Αθήνα 2009, σ. 245. ** I. Düring, Ο Αριστοτέλης, Παρουσίαση και ερμηνεία της σκέψης του , Α΄ τόμ., μτφρ. Π. Κοτζιά, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1991, σ. 413, υποσ. 114.