Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου) - Τρίτος Τόμος

AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 27 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ H ΠΟΛΙΣ 16η οποίο στοχεύει είναι το ανώτερο όλων, ταυτόχρονα όμως και η ανωτερότητα αυτού του αγαθού αποδεικνύει και την ανωτερότητα της ίδιας της πόλης έναντι των άλλων κοινωνι- ών. Για την έννοια της ευδαιμονίας είχαμε διαβάσει στην εισαγωγή των Ηθικών Νικομα- χείων τη σημασιολογική εξέλιξη της λέξης ως τον Αριστοτέλη και το ιδιαίτερο περιεχόμε- νο που της είχε προσδώσει ο ίδιος: «Η λέξη, όπως βέβαια δείχνουν τα συστατικά της, σήμαινε αρχικά την εύνοια του δαίμονος, του θείου, βρισκόταν επομένως ο όρος αυτός πολύ κοντά, θα λέγαμε, στον όρο εὐτυχία , αφού, όπως εκεί (στην εὐτυχία ), έτσι και εδώ (στην εὐδαιμονία ) εννοείται κάτι που δεν το πετυχαίνει ο άνθρωπος από μόνος του, αλλά κάτι που για να το αποκτήσει πρέπει να το ζητήσει με προσευχή από τον θεό. Είμαστε, από την άλλη, σε θέση να βεβαιωθούμε πως η λέξη αυτή είχε μια περίεργη σημασιακή εξέλι- ξη. Ήδη ο Ηράκλειτος, ο μεγάλος Εφέσιος σοφός που έζησε γύρω στο 500 π.Χ., είχε πει ότι “ ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων ” (= δαίμων για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του). Το ίδιο είχε πει ο Δημόκριτος, ο μεγάλος ατομικός φιλόσοφος του 5ου/4ου αι. π.Χ., αυτός μάλιστα με ακόμη μεγαλύτερη σαφήνεια· “ εὐδαιμονίη ψυχῆς καὶ κακοδαιμονίη ” διαβάζουμε σε ένα απόσπασμα από έργο του, και θέλει να πει: “είναι υπόθεση της ψυχής η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία”, ενώ σε ένα άλλο απόσπασμα διαβάζουμε ότι “ εὐδαι- μονίη οὐκ ἐν βοσκήμασιν οἰκεῖ οὐδὲ ἐν χρυσῷ· ψυχὴ οἰκητήριον δαίμονος ”, που πάει να πει: “η ευδαιμονία δεν κατοικεί = δεν έχει να κάνει με τα πλούσια κοπάδια και με το χρυ- σάφι· η ψυχή είναι η κατοικία του δαίμονος = με την ψυχή έχει να κάνει ο δαίμων” (ίσως ήθελε να πει: η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία). Όλα αυτά θέλουν να πουν πως αυτό ακριβώς που ο άνθρωπος περιμένει από τον δαίμονα, από το θείον, το έχει, στην πραγ- ματικότητα, μέσα στον ίδιο τον εαυτό του. Με άλλα λόγια, όλοι οι άνθρωποι επιζητούν την ευδαιμονία, μόνο όμως από τις δικές τους πράξεις εξαρτάται αν θα φτάσουν κάποτε ή όχι σ’ αυτήν. Όλες αυτές οι ιδέες λοιπόν πρέπει στο τέλος να έγιναν καθοριστικές για τη σκέψη του Αριστοτέλη· το αποτέλεσμα ήταν ο ορισμός του της εὐδαιμονίας όπως τον διαβάζουμε στο τέλος του Α’ βιβλίου των Ηθικών Νιχομαχείων του: “ ἡ εὐδαιμονία ἐστὶ ψυχῆς ἐνέργειά τις κατ’ ἀρετὴν τελείαν ”. Ενέργεια λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη, η ευδαιμο- νία του ανθρώπου, όχι κατάσταση, και πάντως ενέργεια της ψυχής του, με τους κανόνες της τέλειας αρετής. Το τελευταίο μέρος του ορισμού αυτού δείχνει καθαρά τη βαθιά πίστη του Αριστοτέλη πως την ευδαιμονία τους οι άνθρωποι μόνο με την κατάκτηση της αρετής μπορούν τελικά να την εξασφαλίσουν. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Αριστοτέλης ανα- ζήτησε με πολλή επιμονή αλλά και με πολύν, όπως θα δούμε, ρεαλισμό τον ορισμό της αρετής· στην πραγματικότητα τα Ηθικά Νικομάχεια είναι σχεδόν στο σύνολό τους μια διε- ξοδικότατη διερεύνηση του ενδιαφέροντος αυτού θέματος» * . Σύμφωνα λοιπόν με τον Αριστοτέλη, η ευδαιμονία αφορά κυρίως τον ηθικό βίο του ανθρώπου. Ωστόσο ο όρος αυτός αφορά και τον άνθρωπο ως άτομο με το ηθικό περιε- χόμενό του, αφορά όμως και τον άνθρωπο ως πολίτη και τίθεται ως ο προορισμός της * Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφικός Λόγος, Γ΄Λυκείου, σελ. 138-139.