Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου) - Τρίτος Τόμος

22 AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ – Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΕΤΗ 5η ωφέλιμο ή ευχάριστο. Το ἀγαθόν , ακόμη, μπορεί να είναι όντως αγαθό ή απλώς να εκλαμβάνεται ως τέτοιο. Η χρήση της μετοχής δοκοῦντος δηλώνει πως οι άνθρωποι εκτι- μούν διαφορετικά το κατά περίπτωση ἀγαθόν . Ο σχολιαστής του Αριστοτέλη Ασπάσιος αναφέρει πως ο άνθρωπος, όταν πράττει το κακό, οδηγείται σε αυτό από εσφαλμένη εκτίμηση και πλάνη, επειδή δεν μπορεί να διακρίνει ποιο είναι όντως αγαθό και πραγμα- τικά ωφέλιμο για τον ίδιο. Οπωσδήποτε, το αριστοτελικό ἀγαθὸν δεν είναι μια καθολική και χωριστή από τον κόσμο ουσία, όπως φαίνεται να πίστευε ο Πλάτων. Το ἀγαθόν , σε όλες τις εκδοχές του, αποτελεί για τον άνθρωπο και την κοινωνία άμεσο ή απώτερο στόχο. Το τονίζει ο φιλόσοφος στις πρώτες του φράσεις στα Ἠθικὰ Νικομάχεια 1094a1-3: Πᾶσα τέχνη καὶ πᾶσα μέθοδος, ὁμοίως δὲ πρᾶξίς τε καὶ προαίρεσις, ἀγαθοῦ τινὸς ἐφίεσθαι δοκεῖ· διὸ καλῶς ἀπεφήναντο τἀγαθόν, οὗ πάντ’ ἐφίεται [: Κάθε τεχνική δεξιότητα και κάθε γνωστική δραστηριότητα, παρόμοια και κάθε πράξη και κάθε διαδικασία επιλο- γής και προτίμησης έχει για στόχο της –κατά την παραδοχή όλων– κάποιο αγαθό. Σωστά, επομένως, είπαν για το αγαθό πως είναι αυτό που αποτελεί τον στόχο όλων των πραγμά- των] * . Η τελ(ε)ολογία Φιλοσοφική θεωρία κατά την οποία ο λόγος ύπαρξης όλων των πραγμάτων ταυτίζεται με τον σκοπό (τέλος) προς τον οποίο κατευθύνονται. Σύμφωνα με μια περίφημη ανάλυση του Καντ, η ύπαρξη των πραγμάτων μπορεί να θεωρηθεί ότι υπόκειται σε δύο κατηγορίες αιτιώδους συνδέσμου: κατά την πρώτη κάθε πράγμα προϋποθέτει την ύπαρξη ενός άλ- λου, χωρίς να μπορεί να είναι με τη σειρά του αιτία εκείνου (κατιούσα εξάρτηση, σύνδε- σμος των γενεσιουργών αιτίων ή nexus effectivus)· κατά τη δεύτερη, το πράγμα που χα- ρακτηρίζεται ως αποτέλεσμα είναι με τη σειρά του η αιτία του πράγματος του οποίου είναι αποτέλεσμα (ανιούσα και κατιούσα εξάρτηση, αιτιώδης σύνδεσμος ή nexus finalis). Ο τελευταίος αυτός σύνδεσμος απαντάται συχνά στην πράξη και στην τέχνη: το σπίτι είναι η αιτία του χρήματος που εισπράττεται ως ενοίκιο, αλλά η ιδέα του ενδεχόμενου αυτού ει- σοδήματος υπήρξε με τη σειρά της η αιτία της κατασκευής του σπιτιού. Η τελ(ε)ολογία συνίσταται πάντα στην επικράτηση του συνδέσμου των τελικών αιτίων πάνω στον σύνδε- σμο των γενεσιουργών αιτίων, θεωρώντας συχνά τα πρώτα σαν να αποβλέπουν σε σκο- πούς, που είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπινων ενεργειών. Για τον λόγο αυτόν οι τελ(ε)- ολογικές αντιλήψεις κατέληξαν συχνά σε ανθρωπομορφικά συμπεράσματα. Από το άλλο μέρος, όμως, σε μια συνεπή τελ(ε)ολογική αντίληψη, η πραγματοποίηση κάθε επιμέρους σκοπού δεν μπορεί να μην είναι σύμφωνη με την πραγματοποίηση όλων των άλλων σκοπών. Η τελ(ε)ολογία δηλαδή παρουσιάζεται συχνά ως θεωρία της πρόνοιας, είτε η πρόνοια αυτή νοείται ως ενυπάρχουσα στις φυσικές και ιστορικές διαδικασίες είτε, αντίθε- τα, θεωρείται κατηγόρημα μιας προσωπικής και υπερβατικής θεότητας. Κυρίως στη δεύ- * Αρχαία Ελληνικά, Φάκελος Υλικού, Γ΄Λυκείου , σελ. 154.