Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου) - Δεύτερος Τόμος

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ: OI ΔΕΣΜΩΤΕΣ AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 23 8η ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει Το ρήμα ἀπεικάζω σημαίνει απομιμούμαι, απεικονίζω, παρουσιάζω μέσα από μια παρα- βολή, παρουσιάζω μέσα από μια σύγκριση, παριστάνω. Με τη χρήση του συγκεκριμένου ρήματος στην αρχή της αφήγησης, που είναι γνωστή και ως «ο (πλατωνικός) μύθος του σπηλαίου», σηματοδοτείται η έναρξη ενός λόγου αλληγορικού. Η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Στην περί- πτωση της αλληγορίας η παρομοίωση ή η μεταφορά δεν περιορίζεται μόνο σε μια έννοια ή φράση, αλλά εκτείνεται σε ένα μεγαλύτερο νοηματικό τμήμα του κειμένου ή σε μια ενότητα ή ακόμα και σε ολόκληρο το έργο. Πρόκειται συνεπώς για μια συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. Στην αλληγορία λοιπόν όσα λέγονται έχουν και ένα άλλο επίπεδο σημα- σιών· οι λέξεις, οι έννοιες και οι περιγραφές έχουν, πέρα από την κυριολεκτική τους, μια συμβολική κυρίως σημασία. Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί την αλληγορία είτε για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες είτε για να προσεγγίσει και να στηρίξει απόψεις που δεν μπορούν να αποδειχτούν με τη διαλεκτική είτε για να προσελκύσει την προσοχή και το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Επομένως η αξία της είναι διδακτική και όχι αποδεικτική. Πρόκειται για έναν αναλογικό συλλογισμό, με τον οποίο ο φιλόσοφος εξηγεί πώς βλέπει τον κόσμο και όχι πώς αιτιολογεί την κατάσταση του κόσμου. H αλληγορία του σπηλαίου, όπως αναπτύσσεται στην αρχή του 7ου βιβλίου της Πολιτείας , αναφέρεται στην επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση, στην υποχρέωση που έχει ο ορθώς πεπαιδευμένος, δηλαδή ο φιλόσοφος, να φωτίσει τους συνανθρώπους του, αλλά και γενικότερα στην αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο που συλ- λαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας και στον κόσμο της νόησης. Με την προτροπή που εκφράζει το ρήμα ἀπείκασον, ο Σωκράτης μάς εισάγει στην παρομοίωση ή στη μεταφορά του σπηλαίου, όπου παριστάνεται ο κόσμος με σπηλιά και οι άνθρωποι με δεσμώτες. Μύθος ή αλληγορία; Στην προβληματική των μελετητών του πλατωνικού έργου υπάρχει μια διχογνωμία για το αν η αφήγηση του Σωκράτη παραπέμπει σε μύθο ή αλληγορία. Η συγκεκριμένη αφή- γηση κατ’ αρχάς διαθέτει κάποια βασικά γνωρίσματα του μύθου: το υπερφυσικό και εξω- πραγματικό στοιχείο, τη δράση και την κυριαρχία της φαντασίας. Ωστόσο παρουσιάζει και μια έντονη σύνδεση των στοιχείων της αφήγησης με άλλα που εννοούνται και υποδηλώ- νονται, παραπέμποντας στο είδος της αλληγορίας. Υπάρχει επίσης και μια αμφισβήτηση για τη λειτουργική αξία της ένταξης τέτοιων αφηγήσεων στο φιλοσοφικό έργο του Πλά- τωνα, η οποία ξεκίνησε τον 19ο αιώνα από τον μαθηματικό Louis Couturat · ο Couturat πρότεινε να εξοβελιστούν από τα πλατωνικά κείμενα τέτοιες αφηγήσεις, μυθοπλασίες και λαϊκές προλήψεις, χαρακτηρίζοντάς τες ως ποιητικά παιχνιδίσματα, ανάξια του φι- λοσόφου των Ιδεών, προορισμένα να αποκοιμίζουν το νήπιο που φωλιάζει μέσα μας. Σημάδι αδυναμίας χαρακτηρίζει τις μυθικές αφηγήσεις του Πλάτωνα και ο ιστορικός της φιλοσοφίας Eduard Zeller. Η αντίθετη άποψη των μελετητών εκφράζεται κυρίως με τον