Αιχμές - Τεύχος #3

Η Ιστορίαως εργαλείο. Επινοημένες παραδόσεις και «εθνικοί μύθοι». Πώς μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε 200 χρόνια μετά; Κ.Α. Όσο είναι αρνητικό άλλο τόσο είναι και χρήσιμο το παράδειγμα του ’21. Γιατί μέχρι σήμερα και για πολλά χρόνια άλλο δεν διδάχτη- καν όλες οι γενιές των Ελλήνων παρά τη μυθολογία του ’21: ηρωι- σμούς, γενναιότητες, νίκες, πρό- σωπα-σύμβολα/μύθοι, το «απαρά- γραπτο» δίκαιο της φυλής μας. Λάθη δεν έγιναν; Αδικίες; Πρόσω- πα δικά μας ιδιοτελή δεν υπήρξαν; Κίνητρα με μοναδικό σκοπό την εξουσία ή το χρήμα; Eίναι καιρός να ξύσουμε λίγο τον σοβά από την επιφάνεια αυτού του κορυφαίου γεγονότος της νεότερης ιστορίας μας και να ανακαλύψουμε, επιτέ- λους, την αλήθεια που κρύβεται από κάτω. Έχουμε αργήσει πολύ να κάνουμε πράξη το σολωμικό «εθνι- κό είναι ό,τι είναι αληθές». Τ.Σ. Η ιστορία παραμένει διαρκώς ως εργαλείοκαι όχι μόνονσταχέρια των ιστορικών. Στην πορεία των διακοσίων αυτών ετών, η ελληνική ιστοριογραφία έχει διανύσει μια σπουδαία πορεία και η μελέτη του παρελθόντος διαρκώς βελτιώνε- ται. Στην κατεύθυνση αυτή, μια με- γάλη σειρά ερευνών, μελετών και εκδόσεων λόγω της επετείου συμ- βάλλει στη βελτίωση της επικρα- τούσαςαντίληψης γιατηνΕλληνική Επανάσταση. Προϋπόθεση βέβαια είναι τα έργα αυτά να διαβαστούν, να διδαχθούν και να αποτελέσουν σκευή για την καλλιέργεια της γνώ- σης. Κοντά στα παραπάνω, λογοτε- χνικά έργα, τηλεοπτικές εκπομπές και εκθέσεις, όπως η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη με τίτλο «1821 Πριν και Μετά» σαφώς ενισχύουν τον αναστοχασμό, την ορθή σκέψη, την ορθή αναδιοργάνωση της αντί- ληψης που έχουμε για τοπαρελθόν. Ήρωεςανθρώπινοι,μεαδυναμίες και ελαττώματα ή αδιάβλητοι και αλώβητοι μικροί θεοί; Πώς τους βλέπουμε τώρα, πώς τους «χρησιμοποιούμε»; Κ.Α Ο Καραϊσκάκης είναι μια τέ- τοιαπερίπτωση.Απόαπλόςοπλαρ- χηγός στα πρώτα χρόνια της Επα- νάστασης, έγινε ο στρατηγός της. Αλλά, για να μπορέσει να φτάσει σε μια τέτοια κορυφή, χρειάστηκε να πολεμήσει και να κατανικήσει τον μεγαλύτερο εχθρό: τον εαυτό του. Ο διακαής του πόθος να απο- κτήσει το αρματολίκι των Αγρά- φων τον εξώθησε σε πράξεις που μάλλον έχουν αρνητικό πρόσημο. Από την πτώση του Μεσολογγίου και και μετά, η ανιδιοτέλεια και το πνεύμα αυτοθυσίας υπέρ της πα- τρίδας τον έχουν αναγάγει στο πιο κρυστάλλινο σύμβολο αγωνιστή. Από αυτόν λοιπόν είναι ανάγκη να εκπορευτεί και το παράδειγμα, ότι δηλαδή, για να εκτιμήσεις έναν ήρωα, πρέπει να τον δεις στησυνο- λική του διάσταση: και την ηρωική και την ανθρώπινη. Τ.Σ. Οι ήρωες, θέλοντας και μη, εί- ναι παρόντες στη ζωή του κάθε αν- θρώπου, προκειμένου να λειτουρ- γήσουν ως φιγούρες αναφοράς, ελπίδας, ως ιδεατές προσωπικότη- τες που συχνά μας απαλλάσσουν από τη σύνδεσή μας με την πραγ- ματικότητα, διαμορφώνοντας με το έργο τους φαντασιακές και εξι- δανικευμένες καταστάσεις, κείμε- νες μακριά από το απαιτητικό και το εφικτό. Αυτή είναι μια συνήθης χρήση των ηρώων, εφόδιο από ένα αφηρημένο παρελθόν για ένα αχαρ- τογράφητο μέλλον. Έχουμε ανάγκη από πρότυπα και εθνικά σύμβολα; Τι είναι πιο αναγκαίο σε μια περίοδο όπως η σημερινή, η ιστορική ή η συναισθηματική αντιμετώπισή τους; Κ.Α. Το ιδανικό θα ήταν να υπάρχει ένας συγκερασμός τόσο της ιστο- ρικής όσο και της συναισθηματι- κής προσέγγισης. Και ίσως το πρώ- το βήμαπρος μια τέτοια κατεύθυν- ση θα ήταν να κάνουμε πράξη τα λόγια ενός αληθινού Έλληνα, του διεθνιστή Ρήγα: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Τ.Σ. Η ανάγκη μας για σύμβολα και συμβολισμούς είναι παρούσα, συ- χνά επιτακτική και κυρίως ενοποι- ητική. Όσο απαραίτητη είναι η συ- ναισθηματική τους λειτουργία άλλο τόσο γοητευτική είναι η ιστορική τους αποκωδικοποίηση και η πα- ρακολούθηση του ίχνους που αφή- νουν στην ιστορία των νοοτρο- πιών. Είναι μιαπτυχή της ιστορικής έρευνας που καταφέρνει να ερμη- νεύσει τόσο την πορεία των εθνι- κών συμβόλων όσο και την αντοχή τους στον χρόνο. Τι μας συνδέει τελικά με το παρελθόν; Και τι μας προκαλεί να επιστρέφουμε σε αυτό είτε μέσω της μυθοπλασίας είτε μέσω της έρευνας; Κ.Α. Το ίδιο το όχημα είναι ταυτό- χρονα και ο προορισμός: η γλώσσα. Οπρόγονος, το θεμέλιο της μνήμης, η κιβωτός του είναι μας, το σπέρμα για τη συνέχεια. Δεν είναι ένα απλό σύνολολέξεωνηγλώσσα,τακτοποι- ημένων εύτακτα με τη γραμματική και το συντακτικό. Είναι οργανικό πλάσμα με σώμα και ψυχή. Μόνο μέσω της γλώσσας μπορείς να με- τουσιώσεις σε πράξη την ελπίδα και τηναγωνία, τηναγάπηκαι τηναπελ- πισία, το όραμα και τη διάψευση. Το είπε ο παππούς μας ο Διονύσιος: «Μήγαρις έχωάλλο στο νου μου πά- ρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Τ.Σ. Το σχετικά άμεσο παρελθόν είναι εκείνοπου γνωρίσαμε από τις οικογενειακές διηγήσεις και από τα σχολικά βιβλία, αλλά και εκείνο πουσυναντάμεκαθημερινάσταονό- ματα των οδών της πόλης, σε τρα- γούδια άλλων εποχών ακόμη και στα ίχνη της πολεοδομικής εξέλι- ξης. Είναι μιασύνθεση και έναπλαί- σιο μέσω του οποίου επικοινωνού- με μεταξύ μας, έχουμε αναφορές συγκίνησης, χιούμορ, πολιτικής ευ- αισθησίας. Είναι οι άμεσες και οι πλέον οικείες ρίζες μας που διατη- ρούνται στη ζωή με τη μυθοπλα- σία, αποκτούν ιδιαίτερη δυναμική και συχνά μπαίνουν σε τροχιά ανα- τροπής με την έρευνα. Σχέσηιστορίαςκαιμυθοπλασίας: Πώς ένα βιβλίο/μια έκθεση «οδηγεί» τον αναγνώστη/ θεατή να διαμορφώσει τη θέση του απέναντι στην Ιστορία; Είναι αυτό θεμιτό; Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η προσωπική θέση του συγγραφέα/επιμελητή; Κ.Α. Το πρώτο που οφείλει ένας λογοτέχνης όταν καταπιάνεται με κάποιο ιστορικό συμβάν ή πρόσω- πο, για να μπορέσει να το επεξερ- γαστεί στο εργαστήρι του, είναι ο σεβασμός. Σέβομαι την ιστορική αλήθεια, ώστε να μπορέσω να κερ- δίσωτηνπιστότητακαιτηνπειστικό- τητα. Η μυθοπλασία αρχίζει να εμ- φιλοχωρεί όταν ο λογοτέχνης μπαί- νει στην περιοχή με τις γκρίζες ζώ- νες, τις αχαρτογράφητες από την επίσημη ιστορία. Εκεί θα καταθέσει τη δική του αλήθεια. Όχι όμως με δογματισμούς, παρά με τον τρόπο της εκδοχής, του ίσως, πιθανόν, εν- δεχομένως, μπορεί να… Αυτός είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για να συ- μπορευτεί αρμονικά η μυθοπλασία με την Ιστορίακαι ναμητηχρησιμο- ποιεί σαν το καρφί πίσω από την πόρτα απλώς και μόνο για να κρε- μάει κάπου κάπου η λογοτεχνία την κάπα της. Τ.Σ. Κάθε εργασία που απευθύνε- ται στο ευρύ κοινό χρειάζεται να πείσει για την ειλικρίνεια και την εντιμότητά της. Τα μέσα που χρη- σιμοποιούνται, τα εργαλεία και οι «άδειες» που λαμβάνουν οι συγ- γραφείς και υπόκεινται στον τελι- κό έλεγχο των αναγνωστών και των επισκεπτών. Στις ιστορικές εκ- θέσεις, οι απαιτήσεις της πληρότη- τας στα θέματα που παρουσιάζο- νται είναι μεγάλες, προκειμένου το αφηγηματικό ταξίδι που προτεί- νουνοι επιμελητές ναείναι συνθετι- κόκαι παράλληλαναδίνει στον επι- σκέπτη μια σειρά ερμηνειών και ερεθισμάτων γιααυτάπουθασυνα- ντήσει. Όσο ρόλο έχει η ασφάλεια των πληροφοριών που παρατίθε- νται άλλο τόσο ρόλο έχει και μια μετρημένη συγκίνηση που χρειάζε- ται να εκφραστεί μέσα από την επι- λογή των τεκμηρίων και τη διάρ- θρωση της ροής της έκθεσης. Μια ροή που οφείλει να απευθύνεται στους πολλούς, να ευαισθητοποιεί όσους γνωρίζουν λίγα και να επιβε- βαιώνει όσους γνωρίζουν αρκετά. Μια δουλειά απαιτητική για ένα τα- ξίδι που μας συνδέει με την ιστορία και παράλληλα αφήνει εναύσματα για περαιτέρωαναζήτηση. | 5