Περί φιλίας

48 ΠΕΡΙ ΦΙΛΙΑΣ ένας στον άλλον. 44 Όπως η ενάρετη φιλία έχει ανοσία ή του­ λάχιστον παρουσιάζει ανθεκτικότητα στη συκοφαντία: οι ενά­ ρετοι φίλοι (μπορούμε να τους καλούμε φίλους εφεξής) εμπι­ στεύονται ο ένας τον άλλον και απαιτούνται πολλά για να υποσκαφεί η πίστη του ενός στον άλλον. Οι φίλοι επηρεάζουν ο ένας τον βίο του άλλου: περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους μαζί, κάνουν πράγματα τα οποία δεν θα έκαναν αν ήταν μόνοι τους και επηρεάζουν ο ένας τον χαρακτήρα του άλλου βαθιά. Η σχέση τους είναι σύνθετη και απαιτητική, την οποία μπορεί κανείς να έχει με πολύ λίγους ανθρώπους: «Είναι αδύ­ νατο να έχει κανείς την ιδανική φιλία με πολλούς ανθρώ­ πους». 45 Οι φίλοι δεν ερίζουν σχετικά με το ποιος έκανε τι για τον άλλον, 46 και η σχέση τους εγείρει αξιώσεις δικαιωματικά: ότι οφείλει κανείς να νοιάζεται για τους φίλους του ακόμη και όταν εκείνοι έχουν αλλάξει ριζικά – υπό την προϋπόθεση όμως ότι δεν έχουν γίνει «ανιάτως» φαύλοι. 47 Τέλος, οι φίλοι κατά τη διάσημη διατύπωση του Αριστοτέλη, «διάκεινται ο ένας προς τον άλλον όπως ως προς τον εαυτό τους: ο φίλος είναι ένας άλλος εαυτός». 48 Όμως ακριβώς επειδή η ενάρετη φιλία γειτνιάζει με τη φιλία, πρέπει να σταθούμε προτού ακολουθήσουμε τον Αριστοτέλη, όπως έχουν κάνει πολλοί, εστιάζοντας στη σχέση μεταξύ φιλίας και αρετής, ιδίως, όπως κάνουμε σήμερα, στην ηθική της ποι­ κιλία. Αυτό μερικώς επειδή η αριστοτελική αρετή, όπως είδα­ με, είναι πολύ ευρύτερη από την ηθική αρετή. Ωστόσο αυτός δεν είναι ο κύριος λόγος. Το σημαντικότερο είναι ότι ο Αρι­ στοτέλης επέτρεπε μόνο σε μια μικρή ομάδα Αθηναίων ανδρών ν’ αγαπούν αλλήλους (και ορισμένες φορές, υπό μία εξειδι­ κευμένη έννοια, τις συζύγους τους) 49 όπως αγαπιούνται οι