Περί φιλίας

36 ΠΕΡΙ ΦΙΛΙΑΣ Γάλλους παρτιζάνους των θρησκευτικών πολέμων του 16ου αιώνα, για τους αριστοκράτες στην ελισαβετιανή αυλή, για τους γόνους του σκωτικού Διαφωτισμού, για τους Πρώσους του 18ου αιώνα, για τους υπερβατιστές του 19ου αιώνα, είτε για τους σύγχρονους αναλυτικούς φιλοσόφους. Συγκρινόμενη με τις διαφωνίες περί της πραγματικότητας ή της δικαιοσύνης, της γνώσης ή της ομορφιάς, η συζήτηση περί φιλίας αποτελεί μια απομονωμένη περιοχή νηνεμίας στα ταραγμένα ύδατα της φιλοσοφίας. 12 Οι εξαιρέσεις σε αυτή τη συναίνεση είναι, ξανά, ελάχιστες. Όταν, για παράδειγμα, ο Νίτσε γράφει στην αυτοβιο­ γραφία του ότι μία άνευ προηγουμένου έκρηξη δημιουργικό­ τητας –τέσσερα μείζονα έργα και αρκετά ελάσσονα που γρά­ φτηκαν σε διάστημα μόλις μερικών μηνών– τον έκανε να νιώ­ θει «ευγνώμων» για ολόκληρη τη ζωή του, ήταν βαθιά απομο­ νωμένος και εντούτοις έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι η ευτυχία του ήταν γνήσια. 13 Το αν είναι δυνατόν να ζει κανείς καλά χωρίς φίλους πα­ ραμένει ένα ανοικτό ερώτημα. Αυτό όμως που είναι βέβαιο είναι πως οι καλοί φίλοι μερικές φορές κάνουν τη ζωή καλύ­ τερη και ευτυχέστερη. Την κάνουν πάντα; Δεν μπορούν ενίοτε οι καλοί φίλοι αθέλητα να μας παρασύρουν σε επικίνδυνες ή επιβλαβείς περιπέτειες; Και αν ναι, τότε αυτό σημαίνει ότι ήταν εξαρχής κακοί ή καθόλου φίλοι; Ο Αριστοτέλης θα απέρριπτε τα παραπάνω ερωτήματα διότι τόσο αυτός όσο και, κατ’ επέ­ κταση, η φιλοσοφική παράδοση διατυπώνουν μια πολύ ισχυ­ ρή υπόθεση για τη φύση της φιλίας: μόνο καλοί άνθρωποι μπορούν να είναι φίλοι. Η γνήσια ή τέλεια φιλία, μας λέει ο Αριστοτέλης, περιορίζεται στους ενάρετους: 14 οι κακοί άνθρω­ ποι δεν μπορούν ποτέ να γίνουν φίλοι, οι καλοί φίλοι δεν