Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ: […] ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ 78 AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 1η έργων του Αριστοτέλη δίνει ένα διαφορετικό παράδειγμα: οἷον διὰ τί μὴ αὔξεται ἡ θάλασ- σα τοσούτων ποταμῶν εἰσερχομένων εἰς αὐτήν . * Η καθημερινότητα δημιουργεί τον βασικό χώρο από τον οποίο θα αντληθούν τα ερω- τήματα και οι απορίες που θα οδηγήσουν στον φιλοσοφικό στοχασμό. «Το κύριο μέλημα της φιλοσοφίας είναι να ελέγξει και να κατανοήσει πολύ κοινές έννοιες, που όλοι μας τις χρησιμοποιούμε καθημερινά χωρίς να τις σκεφτόμαστε. Ένας ιστορικός μπορεί να ζητήσει να μάθει τι συνέβη κάποτε στο παρελθόν, αλλά ένας φιλόσοφος θα ρωτήσει: τι είναι χρό- νος; Ένας μαθηματικός μπορεί να ερευνά τις πιθανές σχέσεις μεταξύ των αριθμών, αλλά ένας φιλόσοφος θα αναρωτηθεί: τι είναι αριθμός; Ένας φυσικός θα ζητήσει να μάθει από τι συνίστανται τα άτομα ή πώς εξηγείται η βαρύτητα, αλλά ένας φιλόσοφος θα αναρωτηθεί: Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε αν υπάρχει κάτι έξω από τη νόησή μας; Ένας ψυχολόγος μπορεί να ερευνήσει πώς μαθαίνουν τα παιδιά μια γλώσσα, αλλά ένας φιλόσοφος θα ρωτήσει: τι είναι αυτό που κάνει μια λέξη να έχει κάποιο νόημα; O καθένας μπορεί να ανα- ρωτιέται αν είναι κακό να τρυπώνεις στο σινεμά χωρίς εισιτήριο, αλλά ένας φιλόσοφος θα ρωτήσει: γιατί μια πράξη είναι καλή ή κακή;» ** εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ τὰ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως Το ρήμα ἀπορῶ ( διαπορήσαντες ) προέρχεται από το στερητικό ἀ- και το ουσιαστικό πόρος ( = διέξοδος, διέλευση), οπότε η σημασία του είναι: βρίσκομαι σε αδιέξοδο και αμηχανία, αδυνατώ να καταλάβω και να εξηγήσω κάτι, διατυπώνω απορία, ρωτώ να μάθω κάτι. Ο Αριστοτέλης στο Μετά τα Φυσικά (993a 30 κ.ε.) παρομοιάζει τη διάνοια που βρίσκεται σε ἀπορία με διάνοια που είναι δεμένη και επιδιώκει να λυθεί και να απελευθερωθεί. Η ἀπορία με αυτή την προσέγγιση καθίσταται αφετηρία φιλοσοφικής αναζήτησης. Ο άνθρωπος, από τη γενικότητα των αποριών του για οτιδήποτε παράδοξο του πα- ρουσιαζόταν στην καθημερινότητά του, αφού κάλυψε άλλοτε με πληρότητα, άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο και κάποιες φορές αποδεχόμενος την αδυναμία του να δώσει απαντήσεις, προχώρησε σιγά σιγά στην παρατήρηση σημαντικότερων φαινομέ- νων, όπως αυτά που αφορούσαν τα φυσικά σώματα, τη Σελήνη, τον Ήλιο, τα αστέρια, τη γέννηση του σύμπαντος. Η ανακάλυψη της φύσης έδωσε το πεδίο για τη δεύτερη φάση των αποριών του ανθρώπου· όσοι επιχειρούν να φιλοσοφήσουν αντιλαμβάνονται τη διάκριση μεταξύ του «φυσικού» και του «υπερφυσικού», στρέφονται στην παρατήρηση και την εξέταση των φυσικών φαινομένων, του κόσμου και της αρχής του, και πιστεύουν πως τα φυσικά φαινόμενα έχουν και φυσικά αίτια, τα οποία ο άνθρωπος με τις δυνατό- τητες των αισθήσεων και του νου μπορεί να τα ανακαλύψει, να τα προσεγγίσει, να τα * Ασκληπιός, Ὑπόμνημα εἰς τὰ Μετὰ τὰ Φυσικά , 18.22-23 ** Τhomas Nagel, Θεμελιώδη φιλοσοφικά προβλήματα , μτφρ. Χριστίνα Μιχαλοπούλου-Βέικου, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1989.