Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑΤΙ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ; AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 77 1η αισθήσεων και του νου, τότε όλα αυτά του παρουσιάζονται θαυμαστά, παράξενα και προ- βληματικά και δημιουργείται ένας ιδιαίτερος τόπος, όπου εκεί βρίσκει χώρο για να κινηθεί ο φιλοσοφικός στοχασμός· σε αυτόν τον χώρο γεννάται η φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης, λοιπόν, θεωρεί ως αφετηρία και σημείο έναρξης της φιλοσοφίας, που, ας σημειωθεί, συνιστά την κατεξοχήν λογική δραστηριότητα του ανθρώπου, τον θαυμα- σμό και την έκπληξη, ένα ανθρώπινο «πάθος». Αυτή η κατάσταση, αυτό το πάθος, δεν παρίσταται μόνο κατά τη φάση της διέγερσης, αλλά διέπει τη φιλοσοφική σκέψη σε όλο της το σύνολο και καθ’ όλη τη διάρκειά της, αποτελεί βασικό στοιχείο της φύσης της φι- λοσοφίας. Ο Μ. Heidegger παρατηρεί σχετικά: «Το πάθος του θαυμασμού δε βρίσκεται απλώς στην έναρξη της φιλοσοφίας, όπως λόγου χάρη το νίψιμο των χεριών προηγείται της χειρουργικής επέμβασης. Ο θαυμασμός είναι ο φορέας της φιλοσοφίας και τη διέπει εξ ολοκλήρου […]. Ο θαυμασμός είναι ἀρχή – διέπει εξ ολοκλήρου κάθε βήμα της φιλο- σοφίας». * ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες Τα πρώτα φαινόμενα που προκάλεσαν τον θαυμασμό και την έκπληξη του ανθρώπου ήταν τα παράξενα της καθημερινής του ζωής, αυτά που του προκαλούσαν μια παράξενη γοητεία, ένα δέος ή μια αμηχανία. Αλλά και φαινόμενα και γεγονότα που ο άνθρωπος θεωρούσε αυτονόητα και φυσικά, όταν ξέφευγε από τις ασχολίες και την πίεση των κα- θημερινών προβλημάτων και τα παρατηρούσε με ηρεμία, του προκαλούσαν πια σε μια άλλη διάσταση απορία και τον οδηγούσαν στην ανάγκη προσεκτικότερης μελέτης τους, ώστε να τα ερμηνεύσει και να τα κατανοήσει. Η απορία για τα καθημερινά μπορεί να αφο- ρά ερωτήματα για τη ζωή του ανθρώπου, όπως για το ότι γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε και πεθαίνουμε, για τα φυσικά φαινόμενα, όπως για το ότι ο ήλιος ανατέλλει και δύει κάθε μέρα και ακολουθεί την ίδια πορεία, για ικανότητες που ο ίδιος θεωρεί αυτονόητες και φυσικές, όπως ότι οι λέξεις έχουν συγκεκριμένο νόημα για την επικοινωνία του, και ποικίλα άλλα. Τα ερωτήματα και οι απορίες που γεννιούνται σε αυτή τη φάση για τα πα- ράξενα που συνειδητοποιεί ο άνθρωπος θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τα ερωτήματα και τις απορίες που με αθωότητα απευθύνουν τα παιδιά στους μεγαλύτερους: Γιατί υπάρχει ο κόσμος; Ποιος τον δημιούργησε; Τι γίνεται όταν πεθαίνει ο άνθρωπος; Τι είναι το καλό και τι το κακό; Ο Αλέξανδρος Αφροδισιεύς (3ος αι. μ.Χ.), κορυφαίος υπομνηματιστής του Αριστοτέ- λη, αναφέρει, για τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων , ότι στα παράδοξα και ανεξήγητα της φιλοσο- φικής σκέψης τίθενται ερωτήματα όπως: διὰ τί τὸ ἤλεκτρον ἕλκει τὰ ἀχυρώδη, ἡ Ἡρακλεία λίθος τὸν σίδηρον, ἢ τί ἐστιν ἡ ἶρις (= το ουράνιο τόξο), ἢ ὅλως τὴν τῶν νεφῶν σύστασιν, τὰς βροντάς, πόθεν, ἢ περὶ τῶν ἀστραπῶν, πῶς γίνονται . ** Ένας άλλος υπομνηματιστής των * Μ. Heidegger , Τι είναι η φιλοσοφία (εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια, Β. Μπιτσιώρης), εκδ. Άγρα, Αθήνα 1986, σ. 65. ** Αλέξανδρος , Ὑπόμνημα εἰς τὰ Μετὰ τὰ Φυσικά , 16.5-7.