Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ: […] ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ 76 AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 1η είναι αυτός που ξέρει να παρατηρεί τον κόσμο με καθαρό βλέμμα και να έχει μια δική του στάση απέναντι στη ζωή, την οποία τηρεί με συνέπεια, όπως κάνει ο οπλίτης στο πεδίο της μάχης. Κατεξοχήν πρότυπο σοφού ανδρός ήταν η φυσιογνωμία του Σωκράτη. Από αυτόν εμπνεύστηκαν οι ελληνιστικές φιλοσοφίες (η κυνική, σκεπτική, επικούρεια και στωική). Για τον στωικισμό, όμως, σοφία σημαίνει κυρίως την κατανόηση του γεγονότος ότι υπάρχει μια αμετάβλητη πρόνοια που κατευθύνει την πορεία του κόσμου, καθώς και τη σταθερή αποδοχή και συμμετοχή σε αυτή τη μοιραία τάξη, όπου ο καθένας βρίσκει την προσωπική του θέση, το πεπρωμένο στο οποίο πρέπει να είναι πιστός, όπως ο στρατιώτης ενός μεγάλου στρατού. Τρέλα και ανοησία σε αυτή την περίπτωση είναι η εγκατάλειψη αυτής της θέσης με την ελπίδα της βελτίωσης της προσωπικής μοίρας, από φόβο μήπως αυτή η μοίρα δεν είναι καλή». * Ο P. Hadot σημειώνει για το ίδιο θέμα: «Οι λέξεις φιλόσοφος και φιλοσοφεῖν προ- ϋποθέτουν μια άλλη έννοια, την έννοια της σοφίας· πρέπει ωστόσο να αναγνωρίσουμε σαφώς πως εκείνη την εποχή δεν υπάρχει φιλοσοφικός ορισμός της έννοιας της σοφίας. Για να ορίσουν τη σοφία, οι σύγχρονοι ερμηνευτές διστάζουν πάντα ανάμεσα στην έννοια της γνώσης και την έννοια της σωφροσύνης (ή φρόνησης). Σοφός είναι αυτός που ξέρει πολλά πράγματα, που έχει ταξιδέψει πολύ, που έχει δει πολλά, που έχει μια εγκυκλοπαι- δική παιδεία, ή μήπως είναι αυτός που ξέρει τι να κάνει, κατά πώς να πορεύεται στη ζωή και να είναι ευτυχισμένος; Θα το επαναλάβουμε πολλές φορές σε τούτη τη μελέτη. Οι δυο έννοιες κάθε άλλο παρά αποκλείουν η μία την άλλη: η αληθινή γνώση είναι τελικά μια γνώση του πράττειν , και η αληθινή γνώση του πράττειν είναι η γνώση να πράττεις το καλό». ** γ. Διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν Η αρχή της φιλοσοφίας σχετίζεται, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, με την αντίληψη του παράξενου, του παράδοξου κατά την πρώτη αντίδραση του ανθρώπου, και κατ’ αυτόν τον τρόπο συνιστά μια όχι τόσο αυτονόητη δραστηριότητά του. Από την αρχή της λοιπόν η φιλοσοφία συνιστά μια ιδιαίτερη εκδήλωση του ανθρώπινου πνεύματος, μοναδική για το ανθρώπινο είδος συγκριτικά με τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου, που περιορίζο- νται σε μια απροβλημάτιστη φυσική ζωή. Ωστόσο η φιλοσοφία, αναφερόμενη και στους ίδιους τους ανθρώπους, καθιστά ακόμα και τα απλά και αυτονόητα πράγματα σύνθετα και πολύπλοκα, δυσκολονόητα και προβληματικά για πολλούς απ’ αυτούς οδηγώντας τους στο φιλοσοφεῖν . Η έκπληξη, ο θαυμασμός και η απορία δεν προκαλούνται μόνο από την παράδοξη φύση των πραγμάτων, αλλά και από τον τρόπο θέασης του ανθρώ- που προς αυτά. Όταν ο άνθρωπος επιχειρεί να εξέλθει από τον κοινό και συνηθισμένο τρόπο σκέψης στις παραστάσεις, στις εμπειρίες, στις αναμνήσεις, γενικά στα δεδομένα των * Mario Vegetti, Ιστορία της Φιλοσοφίας , μτφρ. Γ. Δημητρακόπουλος, εκδ. Π. Τραυλός, Αθήνα 2003, σ. 38. ** P. Hadot, Τι είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία ( Qu’est-ce que la philosophie antique? , Gallimard, 1995), μτφρ. Α. Κλαμπατσέα, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2002, σ. 34.