Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου - Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑΤΙ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ; AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ | Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 75 1η των χρήσεών της, δημιουργεί ένα ευρύ πεδίο ερμηνείας του όρου. Όπως προαναφέρα- με, η λέξη φιλοσοφία σημαίνει «αγάπη για τη σοφία». Η λέξη σοφία όμως δεν είχε στην αρχαία ελληνική τη σημασία στην οποία περιορίζεται σήμερα στην αντίληψή μας. Αρχι- κά σήμαινε «εξυπνάδα, κατασκευαστική τέχνη, επινοητικότητα, μαστοριά, ικανότητα στις πρακτικές τέχνες». Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (O, 412) χρησιμοποιεί τη λέξη σοφία για να δη- λώσει την επιδεξιότητα του μαραγκού. Παρόμοια χρήση της λέξης κάνει και ο Ησίοδος, αναφερόμενος σε τεχνικές δεξιότητες. Ο Ηρόδοτος ( Ιστορίαι , 1, 30, 11-12) χρησιμοποιεί το ρήμα φιλοσοφῶ , λέγοντας για τον Σόλωνα πως ταξίδεψε σε πολλές χώρες φιλοσοφώντας για να παρατηρήσει και να μελετήσει ( ὡς φιλοσοφέων γῆν πολλὴν θεωρίης εἵνεκεν ἐπε- λήλυθας). Πιθανόν η λέξη φιλοσοφία με την ειδική της σημασία να χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Πυθαγόρα ( Φιλοσοφίαν δὲ πρῶτος ὠνόμασε Πυθαγόρας καὶ ἑαυτὸν φιλόσοφον , Διογένης Λαέρτιος, 1, 12), και ο Ηράκλειτος, όταν αναφέρεται σε φιλοσό- φους ἄνδρας , να εννοεί τους Πυθαγόρειους ( χρὴ εὖ μάλα πολλῶν ἵστορας φιλοσόφους ἄνδρας εἶναι, αποσπάσματα, 35). Κατά την περίοδο του σοφιστικού κινήματος ο όρος φι- λοσοφεῖν ήταν συνώνυμος με τον όρο σπουδάζειν , δήλωνε δηλαδή την ενασχόληση με οποιαδήποτε θεωρητική δραστηριότητα. Ο Πλάτωνας, ο οποίος είναι και ο πρώτος που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φιλόσοφος με το ειδικό βάρος της λέξης, θεωρούσε τη φιλοσοφία ως ανύψωση του πνεύματος, ως την πορεία προς την ουσία των πραγμάτων, προς την αλήθεια, την επιστήμη και τις ιδέες. Ο Αριστοτέλης διαχώρισε τη φιλοσοφία από την πρακτική δραστηριότητα και αμφιταλαντεύτηκε μεταξύ της έρευνας των έσχατων αιτιών και γενικά κάθε έρευνας και γνώσης. Αργότερα η λέξη απέκτησε ακόμα πιο γενικό περιεχόμενο και περιλάμβανε ποικίλες δραστηριότητες, όπως ακόμα και τις τέχνες της γραμματικής και της μουσικής στα χρόνια των Στωικών, ή, όπως την ορίζει ο Χρύσιππος (3ος αι. π.Χ.) «φιλοσοφία είναι η γνώση θεϊκών και ανθρωπίνων πραγμάτων». Φαίνεται λοιπόν πως αυτό που ονόμαζαν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο φιλοσοφία αποτελούσε ένα σύμπλεγμα ποικίλων δραστηριοτήτων, γνώσεων και ικανοτήτων σε ένα ευρύ πεδίο, που ξεκινούσε από μυθικές διηγήσεις και ερμηνείες, θρησκευτικές δοξασίες, ποιητικό στοχα- σμό, γενική σοφία, πρακτική ικανότητα και έφτανε ως την κριτική και συστηματική σκέψη και την επιστήμη. Ήδη όμως από την εποχή εκείνη, όπως φαίνεται και από το εξεταζόμενο κείμενο του Αριστοτέλη, οι στοχαστές επιχειρούσαν να προσδιορίσουν ένα συγκεκριμένο πεδίο στα προβλήματα, στις μεθόδους και στα αποτελέσματα, ώστε να αποκτήσει η φι- λοσοφία συγκεκριμένη ταυτότητα, που να τη διακρίνει από άλλες διανοητικές εργασίες. Για τη σημασία του όρου σοφία ο Mario Vegetti σημειώνει: «Ο όρος έχει δύο δια- στάσεις, γνωστική και ηθική. Η αρχαία ‘‘σοφία’’ συνίσταται τόσο στη γνώση του κόσμου και της ζωής, η οποία προκύπτει από την κατανόηση της θεϊκής και φυσικής τάξης που διέπει τα πάντα, όσο και στην πρακτική ικανότητα της σωφροσύνης, του ελέγχου των άμετρων παθών και της ηθικής σταθερότητας μπροστά στα γεγονότα (που μερικές φορές μπορεί να φαίνεται ως γαλήνια μοιρολατρία, αλλά πάντοτε υποδηλώνει σιγουριά για την εσωτερική δύναμη που έχει κάποιος). Στη σκέψη της κλασικής περιόδου “σοφός“